Созақ ауданында өрт жағдайында болуы мүмкін төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою бойынша азаматтық қорғаудың басқару органдарын, күштері мен құралдарын өтр кезіндегі жағдайларға ден қоюға дайындау мақсатында «Өрт-2024» республикалық командалық-штабтық оқу-жаттығуы өтті.Созақ-Шымкент бағытындағы айналма жолдың бойында өткен оқу жаттығу жиынына, аудандық төтенше жағдайлар бөлімі, ішкі істер бөлімі, «Оңтүстік Жарық Транзит» ЖШС Созақ аудандық электр желілері, байланыс торабы, аурухана т. б тиісті бөлім, мекеме қызметкерлері қатысты.
Оқу жаттығу барысында өрттен зардап шеккендерге көрсетілетін алғашқы көмек, байланыс торабы мен дала алқаптарында орын алған өртті сөндіру жұмыстары жүргізіліп, аудан әкімінің орынбасары Қалдыбек Оразов және аудандық төтенше жағдайлар бөлімінің басшысы, азаматтық қорғау подполковнигі Қанат Ақбаев дайындық шараларын бақылауға алды.
Оқу-жаттығудың мақсаты – өртке қарсы құрылымдардың тәжірибелік іс-қимылдары жоспарын сынақтан өткізу және жетілдіру, дала-орман өрттерін сөндіру кезінде орман шаруашылығы мекемелері мен аудан, қала әкімдіктерінің өзара әрекет жасауы жөніндегі тиімділігін көтеру. Жылда өтетін іс-шара дала, орман өрттерімен күресетін мекемелердің дайындығын пысықтауда өте маңызды.
Еліміздегі жалпы орман қорының 11,4 пайызы Түркістан өңіріне тиесілі. Облыста 3,5 млн. гектарға жуық орман қоры аумақтары бар. Орманмен көмкерілген алқабы – 1 556 981 гектар. Орман шаруашылығы мекемелерінде техникалар саны 2018 жылы 306 дана болса, қазіргі күнде 443 данаға жетіп, 44,8 пайызға өсті. Облыс әкімдігінің қолдауымен орман шаруашылығына қажетті барлығы 69 бірлік, оның ішінде 21 трактор, 9 автокөлік, 15 тіркеме алынды.
Алдыңғы жылы Қостанай облысындағы ірі орман өрті елді мекендерге зиянын тигізді. Нәтижесінде, 43 мың га, оның ішінде орманмен көмкерілген 33,8 мың га алқап отқа оранған болатын. Орын алған орман өрті республика көлемінде резонанс туғызып, орман заңдылықтарына, оның ішінде орманды өрттен қорғау нормативтеріне бірқатар өзгерістер енгізілді. Сондықтан облыс аумағында жоғарыда атап өткендей кең көлемде орман өртіне жол бермеу және алдын алу мақсатында биылғы өңірдегі ормандардағы өрттерді қорғау үшін алдын алуға осындай оқу-жаттығу жұмыстары жүргізіліп жатыр. Аудан, қала әкімдіктері мен тұрғындар, саяхатшылар өрт қауіпсіздігін қатаң сақтауы керек.
Қазақстан Республикасы Президентінің Жолдауына сәйкес, мемлекеттік орман қорында 2 млрд. және қалалар мен елді мекендер аумағына 15 млн. ағаш-көшеттерін отырғызу тапсырмасын орындау мақсатында, облыс әкімдігі кешенді жоспар қабылдап, алдағы 5 жылда 132 мың гектар аумаққа 217 млн. түп ағаш егу жоспарланған. Оның ішінде облыстық табиғи ресурстар және табиғатты пайдалануды реттеу басқармасына қарасты мекемелермен 110 мың гектар жерге 170 млн. түп орман дақылдарын егу қолға алынып, атқарылуда. Былтыр орман қорының 16 200 гектар аумағына 23 818 мың данаға жуық әртүрлі ағаш көшеттері егілді. Биыл 20 300 гектар аумаққа 32 миллионнан аса көшет егу жұмыстары жүргізіліп жатыр.
Басқармаға қарасты 7 орман шаруашылығы мекемелерінің тұқымбақтарында 30-35 млн. данадан астам әртүрлі көшеттері өсірілуде. Алдағы уақытта көшеттердің санын 60 миллионға жеткізу жоспарланып, тиісті жұмыстар атқарылуда.
Табиғи өрт: одан сақтану шарасы қандай?
Өрт – адам және жануарлар өмірі мен денсаулығына, қоғам мен мемлекет мүдделеріне материалдық залалын тигізетін бақылауға алу қиын апат. Өрттердің 80%-ы адам кінәсінен, соның ішінде өрт қауіпсіздігі шараларын бұзудан, ақауы бар құрал-жабдықтарды пайдаланудан болады. Ал табиғат жағдайында өрттер найзағай соғуынан немесе аптап ыстық кезінде туындайды. Бұны табиғи өрт деп атайды. Нақтылайтын болсақ, табиғи өрт – табиғи ортада өздігінен пайда болып, таралатын және бақыланбайтын жану процесі. Табиғи өрттер орман және дала өрттері болып екіге бөлінеді.
Орман өрті
орман экожүйелеріндегі өздігінен немесе жасанды жолман пайда болған өрт. Мысалы, биыл Қазақстанның орманды аймағы саналатын Шығыс Қазақстан облысында 62 орман өрті тіркелген. Оның 48-і найзағай жалыны себебінен, 13 жағдай өрт қауіпсіздігі ережелерін бұзғаннан, біреуі қасақана өрт кесірінен болған.
Орман өртінің ең маңызды сипаттамасы оның таралу жылдамдығы. Өрт сөндірушілер мен төтенше жағдай қызметкерлері алдымен оның жиегінің ілгерілеу жылдамдығымен анықтайды. Сол бойынша өртті өшіру жұмыстары жүреді.
Өрттің таралуына қарай орман өрттері жер беті, жер үсті және жер асты өрттері болып бөлінеді.
Жер беті — жердің үстіне және орман өсімдіктерінің төменгі қабаттарына таралатын өрт. Жердегі өрт кезінде орман қоқысы, шөптер мен бұталар жамылғысы, өскен және өскен өсімдіктер жанып кетеді.
Жердегі өрт көбінесе ормандарда болады, ал жалынның биіктігі 1,5-2 метрге жетеді. Таралу жылдамдығы әдетте минутына 1-3 метрден аспайды, өрт аймағындағы температура 400-900° дейін жетеді. Жер беті өрттері ең жиі кездеседі, өрттердің жалпы санының 98% беткі қабат өрттерінен тұрады.
Жер үсті – ең қауіпті өрт түрі. Ол қатты желден басталып, ағаштарды толықтай қамитиды. Өрт ағаш бойымен қозғалады, оның таралу жылдамдығы ауа-райынының тыныш күйінде 3-4 км/сағ жетуі мүмкін, желді ауа-райында 25-30 км /сағ және жылдам болуы мүмкін. Өрт аймағындағы температура 1100 ° C дейін көтеріледі. Жел негізгі оттан бірнеше ондаған, тіпті жүздеген метр қашықтықта жаңа өрттер тудырады.
Жер асты өрт (шымтезек) – бұл батпақты және батпақты топырақтардың шымтезек қабаты жанатын өрт. Ол төмен жылдамдықпен сипатталады (шамамен 0,5 м/мин). Шымтезек өрттерінің сипатты белгісі — көп мөлшерде жылудың жиналуымен жалынсыз жануы. Бұндай өрт түрлерін сөндіру қиын. Шымтезек өртінің себебі (тұтануы) – батпақ бетінің құрғауы кесірінен табиғи, яғни күн сәулесінің түсуі немесе адамдардың қателігінен болады.
Далада және астық алқаптарында өрттің шығуына найзағай, жердегі және әуе көлігінің апаттары, егін жинау техникасының апаттары, лаңкестік әрекеттер және ашық отты немқұрайлы қарау себеп болуы мүмкін. Ең қауіпті жағдай көктемнің соңы мен жаздың басында ауа райы құрғақ және ыстық болған кезде өрбиді.
Өрт сөндіру әдістері
Әлсіз және орташа өрттерді сөндірудің ең қарапайым әрі тиімді әдісі — өрттің шетін басып тастау. Ол үшін ұзындығы 1-2 метр бұтақтардың шоқтарын немесе көбінесе жапырақты шағын ағаштарды пайдаланады. 3-5 адамнан тұратын топ 40-50 минутта ұзындығы 1000 метрге жететін өрттің шетін тасу арқылы өшіреді.
Бұл шешім көмектеспеген жағдайда оттың шетіне бос топырақты лақтыру арқылы өртті сөндіреді. Ол үшін арнайы техниканы қолданған дұрыс, бірақ кейде оны қолмен жасауға тура келеді. Жарты сағатта бір адам өрттің шетінен 20 метрдей жердегі өртті тоқтата алады.
Өрт одан әрі таралмауы үшін оның қозғалу жолында топырақ жолақтары мен кең арықтар орналастырады. Жолақтарда өртті одан әрі ушықтыратын өсімдік сияқты нәрсе болмауы тиіс. Өрт мұндай жолаққа жеткенде ол тоқтайды. Осы екі аймақ түйіскен кезде өрттің тарайтын жері қалмайды. Қарсы арықтар ұйымдастырған кезде желдің бағыты және өрттің таралу бағытын ескеру қажет.
Егер өртті тоқтату мүмкін болмаса және елдімекенге жақындаған жағдайда, барлық өртке қарсы шараларды қабылдаумен қатар, тұрғындарды эвакуациялауды жалғастыру қажет. Халыққа өрт кезінде ауыз бен мұрынды дымқыл мақта-дәке таңғышпен немесе сүлгімен жабу ұсынылады.
Жақындап келе жатқан орман өртінің жанама белгілері:
- жел әкелетін тұрақты күйік иісі;
- орманның үстінен тұманды түтін тарайды;
- жануарлардың, құстардың, жәндіктердің мазасыз мінез-құлқы;
- түнгі жарқырау, көкжиек нүктелерінің бастау алып, бірте-бірте екі жаққа қарай кеңейеді.
Өрт анықталған кезде:
- асықпаңыз және уайымдамаңыз;
- жағдайды талдау, эвакуациялау жолын анықтау, ол үшін жердегі биік нүктеге шығу немесе биік ағашқа шығу және айналаға мұқият қарауды ұмытпаңыз. Өрт ошағы шекарасын, оның таралу бағыты мен шамамен жылдамдығын ашу;
- өрттен жел жаққа қарай (яғни желге бару), өрттің таралуына перпендикуляр бағытта өту керек.
Өрт ошағында өзін-өзі ұстау ережелері:
- айналаңыздағы ең үлкен аумақты жапырақтардан, шөптерден және бұтақтардан тазарту қажет;
- киімді мол ылғалдандыру қажет, ауыз бен мұрынды дымқыл мақта-дәке таңғышпен немесе сүлгімен жабу.
- тез тұтанатын және жанғыш құрал-жабдықтардан құтылу, мүмкіндігінше киімдегі материалдың кепкен жерлерін мезгіл-мезгіл ылғалдандыру;
- дымқыл жер қазып, тығылу;
- басты, аяқ-қолды, дененің ашық жерлерін кез келген жанбайтын материалмен ораңыз, мүмкіндігінше оны сумен ылғалдандырыңыз. Өте тығыз байламаңыз, тұтанған жағдайда алып тастауға ыңғайлы еткен дұрыс.
Құрғақ мезгілде және өрт қауіпті жерлерде өртпен жұмыс істегенде ерекше сақ болу керек:
- өртке арналған орын құрғақ шөптен, жапырақтардан, бұтақтардан және басқа да орман қоқыстарынан тазартылуы керек;
- отты қараусыз қалдырмау;
- оттың сөнгеніне көз жеткізбей демалыс орнынан шықпау;
- далада жалаңаш жерге от жаққан дұрыс;
- оттың жанында әрқашан кезекші болуы керек;
- кішігірім өрттер пайда болса, оларды дереу сөндіру керек: сумен толтыру, құммен, топырақпен жабу, ауаның кіретін жерін жабу, дымқыл шүберекпен немесе бұтақтардың шоқтарымен таптап, құлату;
- Апат белгісін жіберу үшін орманға от жағуға мүлдем жол берілмейді.
Сақтық шараларын әрдайым есте ұстаңыз!
Дала өрті
Дала өсімдіктері арқылы өрттің стихиялық, бақылаусыз таралуы. Өрттің таралу механизмі орман өртіне ұқсас, бірақ дала өртінің таралу жылдамдығы бірнеше есе жоғары. Өрт табиғи ортаға (өсімдіктер мен жануарлар әлеміне) орасан зор зиян келтіреді, адамдар мен экономика объектілері үшін қауіпті болуы мүмкін. Дала өрттері дала топырағының эрозиясына, сондай-ақ шөп жамылғысының тозуына ықпал етеді.Дала өрттерінің негізгі себебі – антропогендік факторлар. Өте сирек жағдайда найзағай және басқа да табиғи факторлар себеп болады.
Жалпы табиғи өрттердің негізгі кінәсі – адамның жұмыс және демалыс кезінде отты пайдаланудағы немқұрайлылығы. Өрттің көпшілігі табиғат аясында демалу орындарында, аң аулау кезінде, лақтырылған сіріңкеден, сөндірілмеген темекіден болады. Орманның бөтелкелер мен шыны сынықтарына қаншалықты толы екенін жиі көреміз. Шуақты күндері бұл фрагменттер күн сәулелерін отты линзалар ретінде бағыттайды. Осылайша лақтырылған бөтелке сынықтары да өрт шығуына себепші болуы мүмкін. Толық сөндірілмеген өрт одан әрі үлкен апаттарға әкелуі мүмкін. Орман алқаптарына жақын орналасқан елді мекендер ең үлкен өрт қаупіне ұшырайды. Құрғақ желді ауа-райында орман немесе дала өрті құрылымдарға таралуы мүмкін.
Орман және дала өртінің пайда болуын болдырмау үшін өрт қауіпсіздігінің бірқатар ережелерін сақтау қажет: Аса қажет болмаса от жақпаңыз! Егер от жағу аса қажет болса, топырақты құрғақ шөптерден, бұтақтардан оңай тазартатын орынды таңдаңыз. Оттың айналасындағы таза жер жолағы ені 0,5 метрден 1 метрге дейін болатындай етіп от астындағы орынды қазып алыңыз. Өзендердің, көлдердің құмды жағалаулары, орман жолдары, таза арықтар от жағу үшін қаупі аз жер болып саналады. Пайдаланып болғаннан кейін жалын топырақпен мұқият жабылуы керек немесе бықсуы толығымен тоқтағанша су құйылуы керек. Құрғақ және желді ауа-райында от жағуға жол берілмейді; жанып тұрған сіріңкелерді, сөндірілмеген темекі тұқылдарын тастамаңыз, олардың сөнгеніне көз жеткізіңіз. Егер сіз өрт аймағында болсаңыз, желдің бағытын және оттың таралуын анықтаңыз. Қауіпті аймақтан тек қозғалыс бағытына перпендикуляр шығыңыз; өртті басып озбаңыз, оттегі жетіспеушілігін жеңу үшін жерге еңкейіңіз, дымқыл орамал немесе суланған киім арқылы дем алыңыз. Егер өрттен құтылу мүмкін болмаса, жақын маңдағы су көздерін тауып (өзен, көл, канал, арық т.б.), толығымен суға кіріп тұрыңыз. Өрттің орны, мөлшері мен сипаты туралы өртке қарсы қызметке, елді-мекен әкімшілігіне немесе орман шаруашылығына хабарлаңыз.
Құрғақ және ыстық ауа райына байланысты өрттің болуы қауіптілігі неғұрлым жоғарылайды. Ауа райының ысып кетуі салдарынан табиғат аясында демалушылардың отты абайсыз қолдануы және басқа да жағдайлардың, өрттің алдын-алу шаралары ұйымдастырылады.
Статистикаға сәйкес жыл сайын орын алатын орман өрттерінің 90%-астамынаадамдар себепкер болады екен. Негізгі себептері сөндірілмеген от, тасталған темекі тұқылы, көлік құралының ақаулы бәсеңдеткіші, патронды бықсыған пыжа, былтырғы шөптің бақылаусыз құлауы және тағы басқалар. Сонымен қатар, орманда ұмытылған немесе сынған шыны бөтелке оттың көзі бола алатындығын атап өткен жөн, ол жазғы күннің ыстық сәулелерінің астында объектив ретінде жұмыс істей бастайды.
Адамдар кішкентай оттың шоғынан үлкен орманды өртке нағыз апатқа айнатынын және жолда кездескендердің бәріне зардабын тигізетінін ұмытып кетеді тіпті өрттің себебі бола тұрсада. Шоғырланған орман өрттері үлкен учаскелердің қатты түтіндеуіне әкеледі, ал күйік пен өткір иіс көптеген ондаған шақырымға таралады. Сондықтан орманда өрт қауіпсіздігі шараларын білу және сақтау үшін тікелей қажеттілік бар.
Орман алқабы аумағында тыйым салынады:
— от жағу, кәуап даярлауға, тамақ дайындауға арналған басқа құрылғыларды қолданыңыз;
— темекі шегуге, жанып тұрған сіріңкені, темекі тұқылын тастауға, темекі шегетін түтіктерден ыстық күлді сілкіп тастауға;
— аң аулау кезінде жанғыш немесе бықсыған материалдардан жасалған тығындарды қолдану, пиротехникалық бұйымдарды пайдалану;
— орманда бензинмен, керосинмен және өзге де жанғыш заттармен майланған материалын қалдыруға;
— жұмыс істеп тұрған іштен жану қозғалтқыштарының бактарына отын құюға, жұмыс істеу үшін қозғалтқыштың қуаттандыру жүйесі ақаулы техниканы шығаруға, сондай-ақ отын құйылатын машиналардың жанында темекі шегуге немесе ашық отты пайдалануға;
— орман алқабында күн сәулесі түсетін, бөтелкелерді, шыны сынықтарды, басқа да қоқыстарды қалдыруға;
— шөпті, сондай-ақ орманмен шектесетін алқаптардағы сабақты өртеуге.
Бұдан басқа, орманға іргелес жатқан аумақты (орманөсімдіктерімен жабылған жерлер) иеленетін, пайдаланатын және (немесе) оған билік ететін адамдар оларды аумақтың және (немесе) орманның шекарасынан ені кемінде 10 метр жолақта құрғақ шөпті өсімдіктерден, аң терісінен, шөпшектен, кесілген ағаш қалдықтарынан, өндіріс және тұтыну қалдықтарынан және басқа да жанғыш материалдардан тазартуды қамтамасыз етеді не ені кемінде 1,4 метр өртке қарсы минералдандырылған жолақпен немесе өзге де өртке қарсы тосқауылдар жасалыну қажет.
Орман өртін анықтаған кездегі іс-әрекеттер:
Егер орманда немесе оған жақын жерде жанып жатқан отты көрген кездегі алғашқы міндет – өрттің әрі қарай өршуіне жол бермеуу. Ол үшін отты сөндіріп, жанған жерді мұқият қарап от шоқтарының жоқ екендігіне көз жеткізу қажет. Өртті өз бетінше сөндіру мүмкін болмаған жағдайларда өрт туралы ақпаратты«101», «112» телефон нөмірі бойынша өртке қарсы қызметке, орман қорғау органдарына, жергілікті өзін-өзі басқару органдарына немесе полицияға хабарлау қажет.
Орманда жануды сөндіру кезінде ең көп таралған әдіс- өрттің шетінен жасыл жапырақты ағаштармен сабалап сөндіру. Өрт жиегін, жанып жатқан материалдарды салқындататын және олардың әрі қарай жол бермеуіне топырақты лақтыру арқылы сөндіру көмектеседі.
Өрт сөндіру кезінде өрт қауіпсіздігі ережелерін сақтау және жоғарғы орман өрттерінде, ағаштардың ұшар басы жанғанда, су айдындарының жағалары, ірі алаңқайлар, қылқан жапырақты өскіндері жоқ жапырақты орман пана бола алатынын білуіңіз қажет. Қылқан жапырақты орманмен тәжі төмен жас өсімдіктерден қоршалған жолдарды іздеп керек емес.
Ормандағы тәртіптілік, саналы мінез-құлық және өрт қауіпсіздігінің қарапайым ережелерін қатаң сақтау ормандарды өрттен сақтауға кепілдік береді. Абайлаңыз және өрттің алдын алу – орман өрттерімен күресудің ең тиімді әдісі.
Қатерлерді орманды, дала алқаптарда өрттердің себептері әртүрлі: демалыс орнында қараусыз жағылған күйінде қалдырылған от шоғы, сөндірмей тастап кеткен темекі тұқылы, майланған, тез жанғыш заттарды және қоқысты қалдырып кету себептерінен туындайды. Табиғатта өрттің себепкері болмас үшін жас ағаштың қылқан жапырақтарының, бүлінген орман учаскелерінің, шымтезекті батпақтың маңында, қурап қалған шөп орнында, ағаштардың астында отты жақпау керек. Отты тек қана арнайы белгіленген орындарда жағу қажет. Орманнан, дала алқабынан, демалыс орындарынан кеткен кезде отты толық сөндіру, топырақпен көму немесе үстінен су құйып, жанғыш заттарды, қоқысты, сөндірілмеген темекі тұқылын тастамау керек.
Құрметті Созақ ауданы мен облыс тұрғындары!
Жоғарыда аталып өткен кез-келген себеп өрттің болу қаупіне себеп болатынын ескере келе қарапайым өрт қауіпсіздігі ережелеріне немқұрайлы қарамай, табиғат аясында өрт қауіпсіздік ережелерін сақтаңыздар.
Орман және дала алқаптарында кез келген алқаптың немесе орманның жануын байқаған кезде оны сөндіруге кірісу қажет, егер өз күшіңізбен сөндіру мүмкін болмаса, өрт шыққан жерді анықтап тиісті органдарға хабарлау керек.
«ANYQ.KZ»-ақпарат
