Ветеринариялық қызмет сапасын арттыру — уақыт талабы
Осылай деген Түркістан облысының әкімі Дархан Сатыбалды Отырар ауданында ветеринария саласының мамандарымен кездесіп, өзекті мәселелерді талқылады. Әкімге облыстың ветеринариялық-санитарлық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жағдайы және жан-жануарлар арасында инфекциялық және инвазиялық аурулардың таралуының алдын алу жұмыстары баяндалды. Облыс басшысы мал басын асылдандыру, ветеринария саласы мамандарын даярлау мәселелері бойынша жүйелі жұмыс атқаруды тапсырды.
Жалпы, ауыл шаруашылығы өнеркәсібі кешенінің дамуы сапалы ветеринариялық қызмет көрсетуге байланысты екені белгілі. Түркістан облысында облыс әкімінің тапсырмасымен ветеринария саласын жетілдіру мәселесіне айрықша назар аударылған. Ветеринарларды жан-жақты қолдау, оларды қажетті құрал-жабдықтармен қамту жұмыстары жанданды. Жаңадан басқарма құрылып, мал дәрігерлерінің жалақысы өсті. Бұл бағыттағы жұмыстар жалғасады.
Естеріңізде болса, облыста Ветеринария басқармасы өткен жылдың желтоқсан айында құрылған болатын. Облыста 186 ветеринариялық бекет бар. Олардың біразы қажетті құрал-жабдықтармен қамтамасыз етуді қажет етеді. Көктемгі кезеңдегі залалсыздандыру жұмыстары барысында өңірдегі 6 миллионға жуық мал басы мен 50 мың шаршы метр қоражайлар мен жапсарлас аумағы залалсыздандырылған. Энзоотиялық аурулардың алдын алуға қажетті дәрі дәрмектермен қамтылып, сәйкестендірілген 17 дана ДУК автокөліктері, 372 дана ранцтік аппарат, 17 дана мотопомпа және 1500-ден астам қызметкер жұмылдырылып, мамандар арнайы қорғаныс киімдермен қамтамасыз етілген. Іс-шараның екі кезеңінде 4 миллионға жуық мал басын бүрку және 100 мың шаршы метрге жуық қоражайлар мен жапсарлас аумақты залалсыздандыру жоспарланған.
– Ветеринарияны сапалы жаңа деңгейге көтеру керек. Құрған есепке құрылған баяндама кімге керек? Түсіндіру жұмыстары жеткіліксіз. Кезінде бұл саланың маңыздылығы басым еді. Қазіргі жағдай сын көтермейді. Бізде саны бар, сапасы жоқ бақылаушылар көп. Бірақ нәтиже жоқ. Статистикалық дерек пен дерекқор базасындағы мал басы санында айырмашылықтар тіркеліп, екі түрлі дерек қалыптасқан. Бұл мәселені реттеуді тапсырамын. Былтыр осы салада жаңа басқарма құру туралы өтініш айтқан еді. Сол сұраныстарды қарастыра келе, басқарма құрылды. Енді мүмкіндікті пайдаланып, жұмысты күшейткен жөн. Бір жүйеге қою керек. Көрші мемлекеттер мен шетел тәжірибесін де ескеріңіздер, – дейді облыс әкімі Дархан Сатыбалды.
Өткен жылдың қорытындысы бойынша өңірде атқарылған ветеринариялық іс-шараларға талдау жүргізіліп, нәтижесі ортаға салынды. 2022 жылы өңірде 1 035,2 мың ірі қара мал басы, 4530,1 мың ұсақ мал тіркелген. Олардан 247 мың тонна ет және 767 мың тонна сүт өндірілген. Облыста жануарлар мен адамға ортақ 16 түрлі аса қауіпті ауру түрі тіркелген. Осы аурулардың алдын алу үшін, уақытылы ветеринариялық шаралар яғни, диагностикалық зерттеу мен вакцинациялау атқарыла отырып, эпизоотиялық тұрақтылық қамтамасыз етілуі қажет.
Талдау барысында ветеринариялық шаралар бойынша бірқатар кемшіліктер тіркелген. Вакцина егу бойынша да олқылықтар анықталған. Мәжілісте анықталған кемшіліктер сала мамандарының кей дерекқордың дұрыс жүргізбеуінен және ондағы ақпараттың жаңартылмауынан, жүктелген функцияларды дұрыс немесе уақтылы орындамауынан туындағаны айтылды.
Айта өтейік, Мемлекет басшысының ветеринария жұмысын реформалау жөніндегі тапсырмасын орындау мақсатында Ауыл шаруашылығы министрлігі ветеринариялық қызметке талдау және аудит жүргізген. Нәтижесінде ветерианрия саласын жетілдіру бойынша нақты шаралар әзірленіп, депутаттардың ұсынысымен, ветеринарияға қатысты жаңа заң жобасы дайындалды.
Онда мал шаруашылығында орталық пен өңірлер арасындағы өкілеттіктерді бөлу мәселесі, процестертді цифрландыру, кадрлар дайындау, мамандардың біліктілігін арттыру, деректерді жинау, ветеринария саласындағы мамандардың жалақысын артыру сынды мәселелер түгел қамтылған. Мамандар бұл заң жобасы ветринария жүйесін реформалауға септесетініне сенеді.
Ауыл шаруашлығы миистрлігінің Ветеринариялық бақылау және қадағалау комитетінің төрағасы Асқар Жақыпбаев цифрландыру жұмысы оңтайлы жүргізіліп жатқанын, пилоттық режмде іске қосылған қосымша тиімділігін дәлелдегенін айтты.
«Жануарларды тіркеу үшін мал иелеріне арналған мобильді қосымшаға көшу жұмыстары, одан кейін ветеринарды жұмысқа ынталандыру үшін де бірқатар жұмыстар атқарылып жатыр. Бұл өз кезегінде мал шаруашылығымен айналысатын шаруалардың мал басын тіркеу жұмыстарын оңай жүргізуіне, ветеринариялық паспорт беру қызметін жеңілдетуге көмектеседі. Сонымен бірге мемлекеттік қызметтерді алу, малды сою, сату процестері туралы ақпарат енгізіліп, жануарлар мен иелеріне қатысты қате жіберлімейтін болады», — дейді Асқар Жақыпбаев.
Министрлік өкілі сонымен бергі «Vetlab» цифрлы модулі де іске қосылғанын, 2022 жылдан бері бұл жүйе арқылы 21,4 миллион лабораториялық зерттеу жұмыстары жүргізілгенін жеткізді.
Ал кадр дайындау мәселесіне келсек, министрлік тарапынан аграрлы ЖОО-на ветеринарияға қатысты қойылатын талап міндеттер бекітіліп, білім беру бағдарламалары жаңартылған. Бұл бағдарламаларды жасауда жұмыс берушілердің ветеринарға қойылатын талап, мүдделері түгел ескерілгенін айтады. Сонымен қатар, мал шаруашылығы саласына қатысты мамандықтарға берілетін ауылдық квота мөлшері 30 пайыздан, 35 пайызға артқан. Бұл орайда гранттар көбейген. Бұрын 825 грант бөлінсе, биыл 925 грантқа көбейген. 2022 жылы 2021 жылмен салыстырғанда ветеринария саласы мамандарының жалақысы да 50 пайызға өскен. Мәселен, жоғары білімді ветеринардың жалақысы 2023 жылы 145-282 мың теңгені құрайды. Оның ішінде 145-151 мың төңірегіндегі төмен мөлшердегі жалақы Шымкент пен Қызылорда өңірлерінде тіркелген. Ал елдің 12 өңірінде жалақы 200 мыңнан жоғары.
Сондай-ақ, бұған дейін қауіпті індет ошақтарында жұмыс істейтін мамандарға сауықтыруға деп ақша төленбейтін болған. 2023 жылдың 1 қаңтарында заңнамаға нормативтік өзгерістер енгізіліп, енді аса қауіпті ауру ошақтарында жұмыс істейтін мамандарға қосымша төлемақы бөлінеді. Сондай-ақ ветеринарлар өмірін қатерге тіккені үшін сауықтыруға екі жалақы мөлшерінде төлемақы алады. Жалпы, ветеринар мамандардың жалақысын көтеріп, әлеуметтік жағдайын оңтайланлыру үшін мемлекеттік бюджеттен 9,2 млрд теңге арнайы бөлінген екен. Бұл қаражат еліміздегі 12 мың маманға төленбек.
«Қазіргі таңда кадр тапшылығы бар. Бұл мәселені ешқашан жасырған емеспіз. Бізге негізінде республика бойынша 13 мың маман керек. Бірақ бұл бос орындар жыл аяғына дейін мамандармен толығады деп сенеміз. Бұрын жалақы төмен болған. Сонымен бірге жастар ауылға барғысы келмейді. Десе де, өткен жылы, биыл да жалақы көтерілгелі жағдай реттеліп қалғаны байқалады.Келесі жылдан бастап, заң жобасы қабылданса, мал дәрігерлерінің жалақысы көтеріліп, бұл салаға қызығушылық арта түспек» — дейді Асқар Жақыпбаев.
Ал Ұлттық аграрлық ғылыми-білім беру орталығының бас маманы Бақыт Насырханова бөлінген гранттар кадр тапшылығы мәселесін шешуге еш көмектеспейтінін айтады. Себебі, осы оқу жылына бөлінген гранттың 50 пайызы игерілмеген.
«Биыл грант көбейді. Бірақ бұл жерде бір түйткіл бар. Мәселен, мамандар ауылға барады. Бірақ біраздан соң, қайтып келіп жатыр. Неге? Себебі, ол жерде жағдай жоқ. Инфраструктура жоқ. Балабақша, мектеп мәселесі де қиын. Сол себепті де, жаңағы маман қайтып келіп, мемлекет грантына бөлінген қаражатты өтеуге мәжбүр. Ал жекеменшік шаруашылықтар жұмысқа өз адамын алады. Мәселен, 925 гранттың 574-і игерілмей қалды. Өйткені ветеринария саласына қызығушылық жоқ», — дейді Бақыт Насырханова.
Маман жергілікті атқару органдары дұрыс жұмыс істеуі керек деп санайды. Өйткені «Дипломмен ауылға» бағдарламасымен барған маманға да жағдай жасалмайтынын айтады. «Дипломмен ауылға» бағдарламасы өте нашар жұмыс істейді. Бұл бағдарлама бойынша ақша бөлінгенімен, оны жергілікті атқарушы органдар жүзеге асырады. Олардың тарапынан, жұмыс өте нашар орындалады. Аз қамтылады. Студенттер барғанын, ауылда арлы-берлі жүріп, не жұмыс берілместен, не жағдай жасалмастан қайтып келгендерін айтады.
«Серпін» бағдарламасымен 72 грант бөлінді. Бірақ бірде-бір маман бұл бағдарламамен ауылға бармады. Бұл мәселені кешенді шешу керек. Бюрократия! Қағазбастылық! Барлық жерде емес. Кей обылстар мамандарды жақсы қабылдап, бізге маман қажет екенін айтып, сұраныс жіберіп жатады. Енді бір өңірлер мүлде жұмыспен қамтымайды» — деп қынжылады маман.
ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі ветеринариялық қызметтің кезекті реформасын жоспарлап, аудандық ветеринариялық зертханаларды жекешелендіруді, сондай-ақ ауылдық округтің жеке ветеринариялық дәрігерлер институтын енгізуді ұсынды. Сарапшылар дабыл қағуда, өйткені жүйені қаржыландыру бұрынғысынша мемлекетке, бір көзден қызметтерді сатып алу әдісімен ұсынылды. Осы ерекшелікті ескересек, реформа бюджетті талан-таражға салу амалын ғана білдіреді. Шын мәнінде, ҚР АШМ-ге жақын «сұр бастар» жай ғана өздеріне, балалары мен немерелеріне мұқтажсыз өмірді қамтамасыз ету үшін жұмыс істеп тұрған зертханаларды ауыздықтағысы келеді.
Себебі, уақыт өте келе Қазақстандағы мал саны тек арта түсетінін бәріміз түсінеміз.
Мамандар Қазақстандағы ветеринарияның қазіргі мүшкіл жай-күйі ветеринарияны жеке қолға беру бойынша орын алған сәтсіз тәжірибенің салдары болып табылатынына назар аударады. Атап айтқанда: 2000-шы жылдары Қазақстанда белгілі бір ветеринариялық іс-шараларды өткізу құқығына лицензия алған ветеринар дәрігерлер жүйесі құрылды. Оның ішінде мемлекеттік тапсырыс аясында. Дәл осы факт бүкіл жүйенің беделін түсіруге алып келді — мемлекеттік тапсырыстың көп бөлігі нарыққа қатысушылардың тар шеңберінің қолына өтті, бұл қандай да бір жақсы өзгерістерге қол жеткізуге мүмкіндік бермеді. Нәтижесінде, 2010 жылдан кейін ветеринария мемлекеттік монополияға қайта оралып, қазір барлық негізгі шараларды мемлекеттік ұйымдар жүзеге асыруда.
Бір қызығы, қазіргі ескі жеке «тырмаларға» оралуды көздейтін реформа ұсыныстарының артында сол кезде оны «амалдап өткізген» адамдар тұр. Тәжірибе оларға ештеңе үйретпейді ме, әлде жеке пайдакүнемдік мүдделері ел үшін ортақ игіліктен гөрі маңызды ма деген сұрақ туындайды.
Иә, Қазақстандағы эпизоотиялық жағдай жылдан жылға нашарлап келеді. Мұның себебі — ветеринариялық қызметтің әлсіздігінде. Қайыршы жалақы алып, ауылдық жерлерде жұмыс істейтін мамандар қажетті іс-шараларды орындауға көздерін жұмып, әр түрлі бұзушылықтарға жол береді. Атап айтқанда, сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет анықтайтын мұндай жағдайлар жиі кездеседі — бюджет екпе жасауға ақша бөледі, бірақ ол іс жүзінде жүргізілмейді.
Бұдан басқа, ауылдардағы ветеринариялық зертханалардың өнімді жұмыс үшін техникалық мүмкіндігі жоқ. Қарапайым интернетке тұрақты қосылу да жоқ, бұл малдың есебін электрондық деректер қорында жүргізуге мүмкіндік бермейді.
— Егер біз әлі күнге дейін Қазақстанда қанша мал басы бар екенін білмесек, ветеринария жүйесінің сенімділігі туралы қалай айтуға болады? — дейді сарапшылар. — Яғни, бізде барлық мал АЖС дерекқорына енгізілмеген. Біздің малды сатып алушыларымыз бордақылау үшін ауылдарды аралап, биркасыз жүрген малды көргенде, күнделікті осының куәсі боламыз. Біздің жігіттер мал сатып алғысы келеді. Тек осыдан кейін иелері жергілікті ветеринарға жүгіріп, биркаларды сұрап, қапқа салып әкеледі — «міне, Сізге мал, бірақ Сізге бирка». Бір-бірінен бөлек. Малға ешқандай манипуляция, оның ішінде екпе жүргізілмегені бірден белгілі.
Ал вакциналауға бюджеттен көп ақша бөлінеді. Бақылау жүйесі жұмыс істемейтін жағдайда, бұл қаражат мақсатты түрде жұмсалғанын немесе жұмсалмайтынын бақылау мүмкін емес.
Алайда, аудандық ветеринариялық зертханаларды жеке меншікке беру де, жеке ветеринариялық дәрігерлер институтын құру да бұл мәселелерді шешуге көмектеспейді.
— Біз Еуропада емеспіз, біз соншалықты дамыған ел емеспіз, барлық осы маңызды жүйені жеке қолға беріп, енді бәрі ойдағыдай жұмыс істейді деп үміттене алмаймыз, — дейді сала мамандары. — Біздің басты міндетіміз — нақты жұмысқа, барлық хаттамалардың нақты орындалуына қол жеткізу. Бірақ бюджет қаражатын бөлу жүйесін бүгін шенеунік, ал ертең — жеке кәсіпкер бақылайды — айырмашылығы неде? Теріс пайдалану қаупі артады. Бізге басқа өзгерістер — жергілікті жерлердегі ветеринариялық инспекторлардың қызығушылығы қажет.
Сондықтан сарапшылар ветеринариялық қызметті шаруашылық есеп форматына көшіру ең жақсы шешім деп санайды. Мүмкін, болашақта бұл ветеринарияда жеке практиканы енгізуге мүмкіндік береді. Бірақ тұңғиыққа бірден сүңгімей, бұған ақырын бару керек. Оның үстіне, мұндай әрекет қазірдің өзінде болды және оның нәтижесі қуантарлық емес. Теріс тәжірибеден қорытынды жасап, оң тәжірибе алу керек. Ал ол көршілерде бар.
Мамандар әлемде қабылданған мал шаруашылығында — сиыр мен оның бұзауынан бастап дүкен сөресіне дейін бақылау форматын Қазақстанда енгізу қажеттігіне назар аударады. Мұны іске асыруға болады, көрші Ресейдің мысалын қараңыз. Онда ветеринариялық қауіпсіздік жүйесі айтарлықтай алға жылжыды. Бұл тәжірибе Қазақстанға пайдалы болуы мүмкін. Өйткені, біздің елдердегі бастапқы жағдайлар ұқсас. Оның ішінде сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін қоса алғанда. Алайда Ресей Федерациясында теріс пайдалану қаупін едәуір төмендететін белгілі бір өзгерістер енгізілді.
— Олар барлық аумақтық ветеринариялық инспекцияларды шаруашылық есебіне ауыстырды, — дейді сарапшылар. — Яғни, малмен жасалатын әрбір айла-шарғы ақша тұрады. Тариф онда төмен, фермерлер үшін қолжетімді — бирка тағу, қан алу, вакциналау және т.б. Ал ауданның мал дәрігері бұл жағдайға тікелей мүдделі, оның аумағында барлық мал есепте тұр және барлық қажетті рәсімдерден өтеді. Себебі кірістің бір бөлігі ветеринардың өзіне кетеді. Бүгін бізде ветеринарияның құлдырауының бірінші себебі — ветеринарлардың төмен жалақы деңгейі. Шаруашылық есеп осы проблеманы шешеді.
Мал дәрігері Қазақстанда ақша таба бастағанда, бұл салаға жастардың да, жұмыс істейтін мамандардың да қызығушылығы артады. Бүгінгі таңда студенттер де, ЖОО түлектері де қызықпайтын мамандықтың беделі артады — олар ауылға барғысы келмейді.
Шаруашылық есеп шеңберіндегі тарифтерді монополияға қарсы органда фермердің қалтасына күш түсірмейтіндей мөлшерде бекіту керектігі түсінікті.
Ал фермерлердің өздері үшін ветеринарияда тәртіп орнату тиімді болады, өйткені аурулардың даму қаупі төмендейді. Қызметтерге белгілі бір соманы төлеуге тура келеді, бірақ бұл бүгінде мал қырылған кезде болатын шығындарды жояды. Бұл әлдеқайда ауыр зиян. Бәрі ұтады.
— Қазір 50, 200, 1000 мал басы бар фермерлер жеткілікті, олардың өз ісіне бизнес-көзқарасы бар, — дейді ғалымдар. — Мал өз бетінше жайыла берсін дейтін күндер өтті. Барлығына сауатты көзқарас қажет. Мұнда Ресейдің мысалы көрнекі — онда малды есепке алу жолға қойылған, олар өз мал басын нақты біледі. Ветеринар инспекторлардың ешқайсысы қиянатқа барып, өз орнынан айырылғысы келмейді. Адал жұмыс істеу кейбір «көлденең» схемаларға қарағанда тиімдірек болды.
Әрине, өзінің тиімділігін көрсеткен бұл жүйені енгізумен кез келген жақсы бастамаға «сұр» схемалармен бүлдіруге дайын «бұрынғылардың» қатарынан шыққан көптеген «кеңесшілер» емес, дұрыс менеджерлер айналысуы маңызды.
— Ветеринариялық қауіпсіздіктің сенімді жүйесі — бұл бүкіл сала әл-ауқатының негізі, — дейді сарапшылар. — Мал шаруашылықтарындағы төлдер мен салмақ қосу ғана емес, сондай-ақ қайта өңдеу, экспорт және барлық қазақстандық мал шаруашылығы өнімдерінің сыртқы нарықтағы жайғасымы да соған байланысты.
Ветеринариялық бақылау және қадағалау комитетінің төрағасы Асқар Жақыпбаевтың сөзіне сенсек, Жол картасында процестерді цифрландыру, деректерді жинау мен беруді автоматтандыру блогы үш негізгі бизнес процестерден тұрады. Ауыл шаруашылығы малын бірдейлендіру үшін құлақ сырғаларын сатып алу функциясын жергілікті атқарушы органдарға беру ұсынылуда. Бұл ретте жеке қосалқы шаруашылықтарға тиесілі мал үшін құлақ сырғалары өтеусіз берілетін болады, өйткені құлақ сырғаларын сатып алу бюджет есебінен жүзеге асырылатын болады. Ал ұйымдасқан шаруашылықтар (шаруа қожалығы, фермерлік қожалық, жауапкершілігі шектеулі серіктестік және т.б.) өз қаражаты есебінен ауыл шаруашылығы малын бірдейлендіреді және бірдейлендіруге арналған атрибуттарды сатып алады.
Сонымен қатар, жергілікті деңгейде ауыл шаруашылығы малын бірдейлендіру дерекқорында түзетулерді (өзгерістерді) жүзеге асыруға мүмкіндік беретін Қағидаларға өзгерістер енгізілуде.
Комитет төрағасының айтуынша, Батыс Қазақстан және Түркістан облыстарында пилоттық режимде ветеринарлық дәрігерге арналған «VET-MOBILE» мобильдік қосымшасы тестілеуден өтті, ол құжат айналымын электронды форматта жүргізуге мүмкіндік береді.
Бұл мүмкіндік мал иелеріне малды уақтылы бірдейлендіруге, ветеринариялық паспорт беру бойынша мемлекеттік қызметті алуға, союға, сатуға жіберуге мүмкіндік береді және мал мен мал иелерінің мәліметтеріндегі қателіктерді жоюға мүмкіндік береді.
Бүгінгі таңда ауыл шаруашылығы малы иелеріне арналған АШМС мобильді қосымшасы әзірленуде. Осы бағыттағы жұмыстар ағымдағы жылы аяқталатын болады.
«Ауыл шаруашылығы малын бірдейлендіру» ақпараттық жүйесіндегі «VetLab» модулі (малды диагностикалық зерттеу) 2022 жылғы 9 наурыздан бастап іске асырылуда.
«2022 жылдың қорытындысы бойынша «VetLab» модулі арқылы 21,4 миллион зертханалық зерттеу жүргізілді. Сонымен қатар малдың аса қауіпті ауруларының ошақтарын және оларда жүргізілетін ветеринариялық іс-шараларды есепке алуға, малды зерттеу деректерін АШМБ АЖ-ға беру процесін автоматтандыруға, есепке алу атрибуттарының айналымы бойынша есепке алуды енгізуге арналған RPO модулі іске қосылды. «RPO» модулінде 2022 жылдың қыркүйек айынан бастап Қостанай облысындағы бруцеллез бойынша 4 салуатсыз пункт бойынша жұмыстар жүргізілуде, 7 283 зерттеу енгізілді», — дейді жауапты тұлға.
Биылғы 8 айда мүйізді ірі қара жоспары 64 700 бас болса, көрсеткіш 66 452 басқа артқан
Реті келгенде айта кетейік, Отырар ауданында асыл тұқымды қой шаруашылығын дамытып отырған шаруалар аз емес. Облыс әкімі Дархан Сатыбалды 4 мың мал басы бар «Сызған» шаруа қожалығының жұмысымен танысты. Кәсіпкер «Гуливер» тұқымды қошқарлар сатып алып, қой тұқымын асылдандырып отыр.
Биылғы 8 айдағы мал бастарын ұлғайту бойынша деректерді сөйлетсек:
Мүйізді ірі қара жоспары — 64 700 бас, орындалуы — 66 452 бас. (102,7 пайыз).
Уақ мал — 379 000 бас, орындалуы — 379 300 бас. (100,1 пайыз).
Жылқы жоспары — 19 000 бас, орындалуы — 20 604 бас. (108,4 пайыз).
Түйе жоспары — 11 005 бас, орындалуы — 10 384 бас. (94,0 пайыз.)
Құс жоспары — 80 500 бас, орындалуы — 53 918 бас. (67,0 пайыз).
Мал шаруашылығы хақында сөз қозғағанда жайылым мәселесін айналып өтуге болмайды.
| Ауданның жалпы жер көлемі: | — | 1 675 743 гектар; |
| Оның ішінде: | — | |
| Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер: | — | 640 109 гектар; |
| Суармалы: | — | 43 492 гектар; |
| Жайылым: | — | 594 890 гектар; |
| Шабындық: | — | 1 294 гектар; |
| көп жылдық екпелер: | — | 433 гектар; |
| Елді мекен жері:
(оның ішінде: 37 елді мекен бойынша ортақ жайылымы): |
— | 56 672 гектар;
50 593 гектар; |
| Өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс, жері және ауыл шаруашылығынан өзге мақсатқа арналған жер: | — | 7 450 гектар; |
| Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жері, сауықтыру, рекреакциялық және тарихи-мәдени мақсаттағы жерлер: | — | 34 149 гектар; |
| Орман қорының жері: | — | 827 473 гектар; |
| Су қорының жері: | — | 10 013 гектар; |
| Арнайы жер қоры: | — | 124 688 гектар; |
| Суармалы: | — | 4 109 гектар; |
| Жайылым: | — | 77 806 гектар; |
| Шабындық: | — | 1 609 гектар; |
| Басқа да жерлер: | — | 41 164 гектар. |
«ҚР Президентінің 2022 жылғы 28 наурыздағы және ҚР Премьер Министрінің бірінші орынбасары Роман Склярдың хаттамалық тапсырмаларын орындау мақсатында ауыл шаруашылығы мақсатындағы пайдаланбай жатқан немесе заңсыз пайдаланып жатқан жерлерді мемлекетке қайтару бағытында Түркістан облысының жер ресурстарын басқару департаменті тарапынан Отырар ауданы бойынша 2022 жылы 75,5 мың гектар жерді қайтару жоспары бекітілген болатын» — дейді Отырар аудандық жер қатынастары бөлімінің басшысы Нұрдәулет Әсілбайұлы Бабашов.
Бұдан бөлек, Түркістан облысының жер қатынастары басқармасы тарапынан елді мекеннің ортақ мал жайылымына 157,1 мың гектар (оның ішінде жер қайтару – 67,5 мың гектар, ірі жер пайдаланушы шаруалармен меморандум түзу арқылы – 90,4 мың гектар) жерлерді қосу жоспарлаған екен. Нәтижесінде есептік жыл ішінде 79,1 мың гектар (4142,42 гектар суармалы, 74708,69 гектар жайылым, 204,17 гектар шабындық) жерлердің қаулыларының күші жойылып, жоспар 105%-ға орындалыпты. Мұны төменде кесте түрінде назарларыңызға ұсынып отырмыз.
| № | Ауыл округі атауы | Агро құрылым саны | Жалпы жер көлемі, гектар | Оның ішінде | ||
| суармалы | жайылым | шабындық | ||||
| 1 | Көксарай | 48 | 21611,41 | 1455,49 | 20076,13 | 79,79 |
| 2 | Қарғалы | 29 | 3963,9 | 300,67 | 3634,33 | 28,9 |
| 3 | Ақтөбе | 38 | 13317,69 | 536,79 | 12726,43 | 54,47 |
| 4 | Қарақоңыр | 41 | 20293,64 | 595,52 | 19695,71 | 2,41 |
| 5 | Балтакөл | 18 | 1121,57 | 109,58 | 1010,34 | 1,65 |
| 6 | Аққұм | 17 | 1347,39 | 248,94 | 1098,45 | |
| 7 | Отырар | 10 | 289,08 | 62,52 | 226,31 | 0,25 |
| 8 | Талапты | 31 | 8736,9 | 222,9 | 8514 | |
| 9 | Маяқұм | 47 | 8373,7 | 610,01 | 7726,99 | 36,7 |
| Барлығы | 279 | 79055,28 | 4142,42 | 74708,69 | 204,17 | |
Н.Бабашовтың сөзіне сенсек, «Қазақстан Ғарыш Сапары» АҚ-ның космостық мониторингі бағдарламасымен 171 жер пайдаланушыларға 92 812,2 гектар (департамент мәліметіне сәйкес) ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді игерілмегендігі туралы акт түзіліп, шара көру үшін жер ресурстары департаментіне ақпараттық жүйе арқылы жолданып, департамент тарапынан жер заңнамасы талаптарын орындау жөнінде нұсқау берілген. Бұдан бөлек, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерін мақсатына сай игермеген агроқұрылымдардың 162 703,81 гектар (8191,7 гектар суармалы, 154 512,11 гектар жайылым) жерлерінің тізімі ҚР Жер Кодексінің 92, 94 баптарына сәйкес Түркістан облысының жер ресурстарын басқару департаментіне шара көру үшін жолданған.
| № | Ауыл округі атауы | Жалпы жайылым жер көлемі, гектар | Бүгінгі таңда ортақ жайылым жер көлемі, гектар | Ірі агроқұрылымдар-мен екі жақты меморандумға отырған жерлердің көлемі, гектар | 2022 жылы ТО жер ресурстарын басқару департаментіне қайтаруға берілген жер көлемі, гектар | |
| жайылым | суармалы | |||||
| 1 | Аққұм | 28 565 | 1002 | 14 407,8 | 9479,8 | 5591,7 |
| 2 | Ақтөбе | 20 712 | 2458 | 6 093 | 8 367,8 | |
| 3 | Балтакөл | 31 005 | 3043 | 12 068,9 | 12 589,8 | 2600 |
| 4 | Көксарай | 208 679 | 7990 | 15 560 | 51786,7 | |
| 5 | Қарғалы | 55 814 | 3786 | 5193,6 | 17 114,6 | |
| 6 | Қоғам | 4 279,5 | 3084 | 3 099 | 478 | |
| 7 | Қарақоңыр | 106 759 | 4236 | 16195 | 25160,2 | |
| 8 | Маяқұм | 100 534 | 6819 | 13592,2 | 17416,7 | |
| 9 | Отырар | 8 729,4 | 1918 | 1 736,2 | 3532,4 | |
| 10 | Талапты | 8 009,4 | 2000 | 1 822,1 | 3680,9 | |
| 11 | Шілік | 23 517 | 5717 | 4 434,2 | 4904,9 | |
| 12 | Шәуілдір | — | 3210 | — | ||
| 13 | Темір | — | 5330 | — | ||
| Барлығы | 594 890 | 50 593 | 94 200 | 154 512,11 | 8 191,7 | |
Отырар ауданы бойынша мемлекеттен жалға алынған ауыл шаруашылығы, кәсіпкерлік мақсаттарына және жеке тұрғын үй құрылысына берілген жерлерді тиімді пайдалануына мониторинг жүргізу және ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелеріне «Қазақстан Ғарыш Сапары» жүйесі бойынша жер учаскелерін түгендеу жұмыстарын ұйымдастыру мақсатында аудан әкімінің 2022 жылғы 10 тамыздағы №109 өкімімен жұмыс тобы құрылған.
Отырар ауданының әкімі Сәкен Асылханұлы Сұлтанхановтың ауыл округтерде халықпен кездесуде көтерілген жер саласына қатысты мәселелерге жұмысшы топпен зерделеу жұмыстары жүргізіліп, нәтижесінде Қарақоңыр ауыл округі бойынша 3 жер пайдаланушы 952 гектар жайылым жер учаскелерін бір түрден екінші түрге ауыстырмай егін егу мақсатында жер телімін заңсыз бүлдіргендігі және ауыл шаруашылығы жануарларын бірдейлендіру (ИСЖ) ақпараттық жүйесінде сол жер телімі бойынша мал басы тіркелмегендігі анықтаған.
Ауыл округі әкімі аппаратының мамандарыммен бірлесіп акт (фото) түзіліп, жер телімдеріне келтірген залалдарына баға беру және заң талабына сәйкес тиісті шара көру үшін Түркістан облысының жер ресурстарын басқару департаментіне жолданған.
Сонымен қатар, Аққұм ауыл округі бойынша «KAZINA-2030» ЖШС, «Бегімхан-Ата», «Отырар өнімдері» ЖШС, «Оазис-S» ЖШС, «КАРОЙ» ЖШС, «Рауан» ЖШС, «Болашақ-7» ЖШС, «НИК-1» ЖШС, «Нұрсұлтан-92» ЖШС-ларға берілген ауыл шаруашылығы жер учаскелерін нысаналы мақсатына сәйкес игерілмегендігі туралы ауыл округі әкімі аппаратының мамандары мен ауыл тұрғындарының қатысуымен акт (фото) түзіліп, көрсетілген 9 агро құрылымның пайдалануындағы 874,8 гектар суармалы және 12 216 гектар жайылымдық жер учаскелерін нысаналы мақсатына сай пайдаланбауына байланысты Қазақстан Республикасы Жер Кодексінің 147-148-ші баптарына сәйкес тиісті шара қолдануға облыстық жер ресурстарын басқару департаментіне 2023 жылғы 3 мамырдағы 229-57/2-25/623 хатымен жолданып, департамент тарапынан жер пайдаланушыларға тексеру жүргізуге хабарлама берілген.
Түркістан облысының жер қатынастары басқармасы тарапынан 2023 жылға енгізілген жоспар 30,0 мың гектар жерді халықтың ортақ жайлымына айналдыру тапсырылған.
Алғашқы тоқсанның қорытындысына сәйкес 2900 гектар жер учаскелеріне берілген шешімдердің күші жойылды.
Жалпы, Отырар ауданында ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер көлемі 640 109 гектарды құраса, оның ішінде: суармалы жерлер — 43492 гектар; жайылымдық жерлер — 594 890 гектар; шабындық жерлер — 1294 гектар, көп жылдық екпелер 433 гектар болып отыр. 2022 жылы ауыл шаруашылығы жерлеріне жүргізілген түгендеу жұмыстары нәтижесінде мақсатына сай пайдаланылмаған 79,1 мың гектар (оның ішінде: 4142,0 гектар — суармалы, 74708,0 гектар — жайылым, шабындық — 204 гектар) жерге шығарылған қаулылардың күші жойылып, ауданның арнайы жер қорына қайтарылған.
Қазіргі таңда аудан көлемінде жалпы қолда ұсталатын мал басының саны артуына байланысты елді мекендерде 317 189 гектар ортақ мал жайылым жерлерге қажеттілік туындап отыр. Қажетті жайылым жерлерді пайдаланбай жатқан жерлердің есебінен қамтамасыз ету үшін 2023 жылы 140,0 мың гектар, 2024 жылы 89,1 мың гектар, 2025 жылы 90,2 мың гектар жерлерді елді мекеннің ортақ мал жайылымына беру жоспарланып отыр. Бұл көрсеткіш 2022 жылы 67,5 мың гектарды құрады.
Сондай-ақ, агроқұрылымдардың мақсатына сай игермеген 162 703,81 гектар (оның ішінде: суармалы — 8191,7 гектар, жайылым — 154 512,11 гектар) жерлері анықталып, тізімі 2022 жылы Түркістан облысының жер ресурстарын басқару департаментіне шара көру үшін жолданды.
Биыл ірі агроқұрылымдармен екі жақты меморандум жасау арқылы елді мекенге жақын орналасқан 94 200 гектар жайылымдық жерлер ортақ жайылымға пайдалану үшін келісім жасалды (2022 жылға жоспар 90,7 мың гектар болған).
Қазіргі уақытта ауыл округтері бойынша 50,6 мың гектар ортақ мал жайылым жерлер бар.
2022 жылы мақсатына сай пайдаланбай жатқан жерлерге түгендеу жұмыстары жүргізіліп, қажетті жайылым жерлерді пайдаланбай жатқан жерлердің есебінен қамтамасыз ету үшін 2023 жылы 30,0 мың гектар жерлерді елді мекеннің ортақ мал жайылым жеріне беру жоспарлануда.
Орайы келгенде айта өтейік, Отырар ауданының Даму жоспарына сай 2025 жылға дейін егіс көлемін 40 000 гектарға ұлғайтып, жалпы аудандағы суармалы жердің 95,2 пайызын игеру жоспарланып отыр. Негізінен қайта айналымға қосылатын жерлерге жүгері жоңышқа дақылдарымен қатар аудандағы соңғы жылдардағы ағын су тапшылығын ескере отырып күздік бидай (2022 жылы егілгені 300 гектар болса, 2025 жылға 2600 гектарға жеткізу) егуге басымдық беріліп отыр. Сонымен қатар тамшылатып және жаңбырлатып суару тәсіліне көшуді қолға алып 2025 жылға 4100 гектарға жуық алқапқа осы техналогияларды пайдаланатын болады. Нәтижиесінде 2025 жылға жалпы ауыл шаруашылығы өнімінің көлемін 50,0 миллиард теңгеге жеткізу жоспарлануда.
Жоғарыда аталған егіс көлемдерін игеру үшін ағын сумен қамтамасыз ету мақсатында бірқатар жұмыстар атқарылып, жоспарға енгізіліп отыр. Бүгінгі таңда Шәуілдір суармалы алқабындағы 13 мың гектар алқаптың ағын сумен қамтамасыз ету үшін қосымша 11 текше метр/секунд су жеткізетін «Сырдария-Арыс» каналының құрылысына және осы алқаптағы жер асты суы деңгейін түсіріп, топырақ құнарлылығын арттыруға бағытталған 368 шақырымды құрайтын дрендер жүйесін қайта қалпына келтіру жұмыстары жоспарланып отыр. Аталған жұмыстар республикалық бюджеттен, Европалық қайта құру және даму банкі есебінен жүргізілетін болады.
Сонымен қатар бүгінгі таңда арнайы жұмыс тобы құрылып 11 ауылдық округтегі ағын су нысандарын аралап, зерделей отырып 2025 жылға дейін негізгі деп саналатын 8 каналға күрделі және 37 каналды механикалық тазалау жұмыстары жоспарға енгізілді (аудан бойынша 118 канал). Аталған барлық су нысандары республикалық «Қазсушар» мекемесіне тиесілі. 2025 жылға дейін жалпы болжамды қажетті қаржы көлемі 11,2 миллиард теңгені құрайды.
Жүгері дақылы 10 мың гектардан астам алқапқа егілді
Ауданда жүгері кластерін дамыту аясында ауқымды жобалар қолға алынған. Соның нәтижесінде аймақтағы егілген жүгері дақылы 10 мың гектардан асқан. Түркістан облысының әкімі Дархан Сатыбалды Отырар ауданына сапары барысында 50 гектар жерге жүгері егіп, өнімділігін арттырған жергілікті кәсіпкермен кездесті. Шаруа жүгерінің “Маями” сортын егіп, әр гектардан 13 тоннаға дейін өнім алады. Облыс басшысы жүгері дақылын өсіруді дамытып, сапасын да арттыруға баса мән беруді айтты.
Жүгері демекші, Отырар ауданы бойынша 2024 жылға дайындалатын мал азығының жоспары 283,3 мың тонна болса, қазіргі таңда орындалуы — 247,8 мың тонна немесе 87,5 пайыз. Атап айтқанда:
— Жоңышқа — 113,7 мың тонна.
- Табиғи шөп – 113,3 мың тонна.
- Сүрлем жүгері – 16,9 мың тонна.
- Сабан – 3,9 мың тонна.
Жүгері паясының есебінен 40,0 мың тоннаға жуық өнім жиналып, жалпы мал азығының көлемін 103,0 пайызға жеткізу жоспарланып отыр.
Отырарда 2021-2025 жылдарға арналған кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі ұлттық жобасы сәтті жүзеге асып келеді. Жыл басынан бері жоба аясында 35 азамат кәсіптік бағытта 400 АЕК көлемінде грант қаражатын алып, өз кәсібін бастаған. Осылайша кір сабын шығару, тары егу, түйе сүтін өндіру секілді жаңа жобалар жүзеге асуда. Тағы бір кәсіп иесі мұражай қорындағы керамикалық жәдігерлердің үлгісімен кәдесыйлар дайындайды. Қыштан құмыра, сазсырнай секілді түрлі бұйымдар жасап, сатуға шығарады.
Айта өтейік, 2022 жылға өнеркәсіп өнімі көлемінің жылдық жоспары 18 миллиард теңге болса (нақты көлем индексі — 103,4%), 12 айлық статистикалық дерекке сәйкес орындалуы 18 миллиард 849 миллион 236 мың теңге болып, нақты көлем индексі 108 пайызды құрапты (2021 жылдың 12 айында — 14,9 миллиард теңге).
2022 жылы негізгі капиталға салынған жалпы инвестициялар көлемінің жылдық жоспары 23 миллиард 600 миллион теңге болса, орындалуы 24 миллиард 948 миллион 200 мың теңге болып, нақты көлем индексі 152,2 пайызды құраған екен. (Оның ішінде: бюджеттік инвестиция — 3 миллиард 820 миллион теңге, жеке қаржы есебінен — 21 миллиард 128 миллион теңге).
Сәкен Сұлтанхановтың айтуынша, 2023-2024 жылдары ауданға жалпы 66 миллиард 970 миллион теңге инвестиция тарту жоспарланып отыр. Осыған орай, бүгінгі таңда 26 инвестициялық жобалар іріктеліпті. Оның ішінде ірі деп саналған 7 жоба бойынша тиісті жұмыстар жүргізіліп жатыр. Атап айтқанда:
— жүгеріден биоэтанол өнімін шығару жобасы, «Отырар Био Тех» ЖШС, құны — 50,0 миллиард теңге;
— күн электр энергиясын өндіру бойынша «Arm Wind» ЖШС-і, құны — 12 миллиард 500 миллион теңге;
— 400 бастық сүт фермасы және құрама жем шығару кәсіпорны, «Ontustik Altair» ЖШС, құны — 1 миллиард 100 миллион теңге;
— құрама жем шығару кешені, «Созақ балық өнімдері» СТК, құны — 1 миллиард 200 миллион теңге;
— тауарлы балық шаруашылығын дамыту жобасы, «Жұлдыз» шаруа қожалығы, құны — 550 миллион теңге;
— ет және сүт өнімдерін өндіру, «Есжанов Отырар» ЖК, құны — 250 миллион теңге;
— шұжық цехтарын ашу бойынша «Нұрсейіт» ЖК, құны — 150 миллион теңге.
«Одан бөлек, құны 1 миллиард 220 миллион теңгені құрайтын 18 шағын жоба (мал, құс шаруашылығы, сауда, қызмет көрсету және шағын өңдеу цехтары) іске асырылатын болады» — дейді аудан басшысы.
«ANYQ.KZ»-ақпарат.
