Түркістан облысы: Шу өзені Созақ ауданының Жуантөбе ауылына келді

Шу өзені суының аудан аумағына келіп, жайылуы — аудан үшін ең өзекті мәселенің бірі. Алдыңғы жылдардан бастап «Тасөткел» су қоймасынан Шу өзенінің төменгі арнасына экологиялық су тастау үрдісі бұзыла бастады. Экологиялық су әдеттегі жылдар бойы қалыптасқан үрдістен кешігіп, өте аз көлемде тасталуы ауданда бірқатар алаңдаушылықтар тудырды.

Аудан тарапынан жасалған сұраныстарға қарамастан экологиялық су тастау көлемі жеткілікті дәрежеде көбейтілмеген соң аудан әкімінің қозғау салуымен құрылған топ Шу өзенін жағалап, өзеннің төменгі арнасына экологиялық су тастау мен су қозғалысына бақылау жүргізіп отырды. Осы жүргізілген бақылау жұмыстарының нәтижесінде Шу өзені аудан шекарасына наурыз айының аяғында, өткен жылмен салыстырғанда 16 күнге ерте жетті. Бүгінгі таңда Шу өзені Жуантөбе ауылына келіп, жайылуда.

Жуантөбе — Түркістан облысының Созақ ауданындағы ауыл, Жуантөбе ауылдық округі орталығы. Аудан орталығы – Шолаққорған ауылынан солтүстік-батысқа қарай 150 шақырым жерде, Шу өзенінің төменгі ағысының сол жағалауындағы қамыс, құрақ өскен сұр, сортаң құмды шалғын топырақты шөлді белдемде орналасқан. Іргесі 1947 жылы қаракөл қой шаруашылығын дамытуға байланысты қаланды. Оның негізінде 1997 жылдан шаруа қожалықтары мен серіктестіктер жұмыс істейді. Жуантөбеде орта мектеп, клуб, кітапхана, фельдшерлік-акушерлік пункт бар. Тұрғындары көрші елді мекендермен автомобиль жолы арқылы қатынасады.

Айта өтейік, Шу – Қырғызстан мен Қазақстан жеріндегі өзен. Ұзындығы — 1186 шақырым (Қазақстан аумағында — 600 шақырым), су жиналатын алабы — 148000 шаршы шақырым (Қазақстан аумағында — 62500 шаршы шақырым).

Теріскей Алатауы мен Қырғыз Алатауынан бастау алатын Жуанарық және Қошқар өзендерінің қосылған жерінен бастап Чүй (Шу) аталады.

Ірілі-ұсақты 80 саласы бар, ірілері (Қазақстанда): Қорағаты, Меркі, Қарабалта, Ақсу, т.б. Теріскей Алатау мен Қырғыз жотасын кесіп өте бере Шу Жоғары Ортотоқой және Төменгі Ортотоқой шатқалдарын қалыптастырған. Соңғысының тұсында Ортотоқой бөгені салынған. Төменде Шу Ыстықкөл қазаншұңқырына шығады. Шу мен Ыстықкөлдің суайрығы айқын емес. 20-шы ғасырдың 50-жылдарында Шу суының бір бөлігі су тасу кезінде Көтемалды тармағы арқылы Ыстықкөлге құйылған. Қазіргі кезде көлмен байланысы жоқ. Қазақстанда Жамбыл облысының Қордай, Шу, Мойынқұм, Сарысу аудандары жерімен ағып өтеді. Өзеннің Қазақстан аумағындағы ұзындығы — 800 шақырым. Теріскей Алатау мен Қырғыз Алатауындағы мұздықтардан басталатын Жуанарық, Қошқар өзендерінің қосылуынан қалыптасып, Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан облыстарындағы Ащыкөл-Ақжайқын ойысына құяды.

Қазаншұңқырдан шыға бере тағы да бірнеше тар шатқалдар арқылы өтетін аңғары Боом шатқалынан кейін біртіндеп кеңейеді, сағалық аңғары айқын байқалмайды. Қорағаты өзенінен кейінгі саласыз аумағында Шу Мойынқұм құмды алқабына шығады. Одан әрі бірнеше тармақтарға бөлініп, тартыла бастайды. Суы мол кезеңдерде Қаратаудың солтүстік сілемдері етегі мен Бетпақдаланың аралығындағы Ащысу ойысының көлдеріне жетеді. Арнасының ені орта ағысында 50 – 100 м, төменгі ағысында 40 – 60 м. Ертеде суы Сырдарияға құйған.

Қар, жаңбыр, жер асты суларымен толығады. Қазақстан жерінде Тасөткел бөгені бар. Бойында егін суару мақсатында Шығыс және Батыс Үлкен Шу, Шу каналы, Сортөбе, Георгиевка, Атбашы, т.б. каналдар, шағын СЭС салынған. Жылдық ағынының 14,8%-ы көктемде, 58,3%-ы жаз-күз айларында, 26,9%-ы қыста байқалады. Шілде-тамыз айларында тасып, желтоқсан – наурызда қатады. Ағыны реттелетіндіктен су режимі табиғи қалпынан өзгеріп кеткен. Көп жылдық орташа су ағымы Амангелді ауылы тұсында 77 м3/с. Алабындағы 60 мың гектардан астам егістікті суаруға Шу өзені суының 55%-ы пайдаланылады.

«ANYQ.KZ»-ақпарат.