Түркістандық жас спортшылар бокстан Қостанай қаласында өткен халықаралық турнирде жарқын жеңіспен оралды.
Бокстан Еуропа кубогының жеңімпазы, Әлем чемпионатының күміс жүлдегері, Сеулдегі ХХIV Олимпиада ойындарының қола жүлдегері Александр Мирошниченконы еске алуға арналған бәйгеде 15-16 жас аралығындағы спортшылар бақ сынады. Онда еліміздің 17 облысынан және Ресей, Қырғызстан мен Ирак елдерінен келген 400-ге жуық спортшы жүлделі орындарды сарапқа салды.
Жарыс қорытындысына сәйкес, түркістандық Отжан Сырым (57 келі) мен Мейрамхан Ерасыл (52 келі) 1-орынды иеленсе, 50 келі салмақта өнер көрсеткен Әутен Сұңқар, 75 келі салмақта Ихтияр Алиддинов 3-орынға жайғасып, ең ауыр салмақта Аян Дүйсенбай (+80 келі) 3-орынды жеңіп алды.
Жарыс туралы тереңірек тоқталып өтейік. Жекпе-жек Хашек көшесі, 1/4 мекенжайында орналасқан бокс мектебінде өтті. Мұнда Қазақстанның, сондай-ақ Қырғызстанның, Ресейдің және тіпті Ирактың түрлі өңірлерінен боксшылар өнер көрсетті. Турнирге Қостанайда жүзден астам спортшы келді. Жастар 14 салмақ дәрежесінде ең мықтысын анықтады. Рингке өз жасындағы Қазақстанның чемпиондары мен жүлдегерлері, түрлі республикалық және халықаралық старттардың жеңімпаздары шықты. Жекпе – жек регламенті — екі минуттан 3 раунд. Барлық жекпе-жектер өте әсерлі болды. Жас боксшылар жоғары техниканы, жастық жалынды және жеңіске деген үлкен ерік-жігерді көрсетті.
Финалға Қостанай облысының жеті өкілі бірден өтті, олардың бірі нәтижесінде беделді жарыстардың жеңімпазы атанды. Ол жеңіл салмақтағы боксшы Нұрбол Бердіғалиев (44 келі) болды. Шешуші жекпе-жекте ол ресейлік қарсыласы Семенов Семеновты жеңді. Айта кету керек, Қостанай облысымен бірге бірнеше қарағандылықтар мен қызылорлықтар, олардың арасында Сұлтан Сәтбай (63 келі) финалдық бөлімге жолдама алды. Бірінші орын үшін жекпе-жекте ол солтүстікқазақстандық қарсыласы Әділхан Қуанышбайды 3:0 есебімен жеңді. Алтын медальдан басқа, жас жігіт «турнирдің үздік боксшысы»атағына ие болды. Спортшы жарыстың ең техникалық қатысушыларының бірі болды.
Сұлтан бокспен бес жыл айналысады. Кіші жасөспірімдер арасындағы бокстан Қазақстан құрамасының мүшесі.
«Бұл турнирде мен төрт жекпе – жек өткіздім, — дейді спортшы. — Ең қиыны соңғы жекпе-жек болды, бірақ, бақытымызға орай, бәрі менің пайдама шешілді. Маған бұл жарыс өте ұнады, мен мұнда жақын арада басқа сайыстарда пайдалы болатын керемет тәжірибе алдым».
Қызылорда облысы командасының жаттықтырушысы Сәбит Сейілов Қостанайға жеті шәкірт әкелген екен. «Біз өте жемісті өнер көрсеттік деп санаймын, — дейді тәлімгер. – Біздің екі оқушымыз чемпион атанды, тағы екеуі екінші орынға ие болды, біреуі қола жүлдеге ие болды. Өткен жылы біздің көрсеткіштеріміз сәл төмен болды, бірақ бұл жолы бәрі жақсы болды. Біз балаларымыздың нәтижесіне өте қуаныштымыз. Турнирді ұйымдастырудың жоғары деңгейін және жарысқа қатысушылардың шеберлігін атап өткім келеді. Бұл стартта 2028 жылғы Олимпиада ойындарына қатысуға мүмкіндігі жоғары талантты жастар өнер көрсетті. Мамыр айында біз Бакуге халықаралық турнирге барамыз және бұл жарыстар біз үшін тамаша дайындық болды».
Тобылдан келген боксшы Артем Ярошенко (80 келі) үшінші орынды иеленді. Жігіт финалға бір қадам жақын болды,бірақ сәл-пәл сәттілік жетіспеді. Жас жігіт өте мықты және керемет бокс көрсетті. Артем спортқа ата-анасының ұсынысы бойынша келіпті. «Мен үш жылдан бері Жарбол Бибосыновтың жетекшілігімен»Астана»СК-дежаттығамын,-дейді бірінші разряд иегері. — Ата-анам мені әуесқой және кәсіби бокста үлкен жетістіктерге жете алады деп сенеді. Бұл жолы мен үшінші болдым, бірақ одан ешқандай тауым шағылған жоқ. Маған тәжірибе мен функционалдылық жетіспеді, менің ойымша, келесі жолы бәрі жақсы болады. Жақын арада Қазақстан чемпионатына барамын, онда да жүлделі тұғырға көтерілуге тырысамын».
Көрермендердің назарын Қостанай облысының боксшысы Азамат Әбдірашев пен Ұлытау облысынан келген Владислав Саможонов арасындағы қорытынды жекпе-жек аударды. Екі жігіт те финалға еш қиындықсыз жетті, ал антропометрия мен жекпе-жектегі стилі бойынша бір-бірінен айтарлықтай ерекшеленеді. Саможонов — екі қолының да күшті соққылары бар ұзын және салмақты жас. Абдрашев — кішігірім, бірақ жылдам боксшы, жақын және алыс қашықтықта жақсы жұмыс істейді. + 80 келі салмақ дәрежесінде өнер көрсетеді.
Жекпе-жектің алғашқы секундтарынан бастап-ақ Ұлытау облысынан келген боксшы рингтің ортасында атой салып, қарсыласын бұрышқа тақады.Қызыл түсте өнер көрсеткен Саможонов Абдрашевті үнемі шаршы алаңның арқандарына итеріп жіберіп жүрді, сөйтіп мүмкіндігінше көп соққылар жасауға тырысты.Қызыл бұрыштағы спортшы жекпе-жекті мерзімінен бұрын аяқтауды жоспарлап отырғандай болды. Алайда Әбдірашев қарсыласының ниетін байқап қойды, екінші нөмірде көбірек жұмыс істеуді, қарсыласын рингте көптеген қимылдармен тоздыруды және қарсыласын қарсы шабуылдарда ұстауды жөн көрді.Соған қарамастан, Саможонов бокстасуды жақсы қарқынмен жалғастырды.
Үшінші раундтың соңында боксшылар ашық соққылармен алмасуға барды, бұл көпшіліктің көңілінен шықты. Жекпе-жектің қорытындысы бойынша Владислав Саможонов жеңіске жетті. Жекпе-жектен кейін жігіттер бір-біріне керемет жекпе-жек үшін алғыс айтып, құшақтады. Ирактың жасөспірімдер құрамасын да назардан тыс қалдырғымыз келмейді. Таяу Шығыстан келген қонақтар шағын құраммен келді, рингке екі спортшы шықты. Екеуі де үшінші орынға ие болды.
2024 жылғы Ирак чемпионы Battbotti Moamel Raad (52 кг-ға дейін) Қостанайда турнир деңгейі мен жергілікті қонақжайлылық өте ұнағанын айтады. «Мен Сіздердің елдеріңізде бірінші рет болып отырмын және тағы да келгім келеді, — дейді Бағдад тұрғыны. — Қазақстандық бокс мектебі – әлемдегі ең үздіктердің бірі, жергілікті балалармен бокстасып, тәжірибе жинауға мүмкіндік алғаныма қуаныштымын. Шақырғандарыңыз үшін көп рахмет, бұл — біздің команда үшін үлкен мәртебе!»
Халықаралық санаттағы төреші, IBA 3 жұлдыздың иегері Узбек Казин бұл турнир ұрпақтар сабақтастығын көрсетті деген пікір айтты. «Жарыс біздің спортшылардың лайықты жас буынының өсіп келе жатқанын көрсетті, — дейді төреші. — Әсіресе, Александр Мирошниченко өнер көрсеткен ауыр салмақтағы балаларды ерекше атап өткім келеді. Біздің ұлы жерлесімізді еске алуға арналған турнирлер талантты жігіттердің шеберлігін ашып, жылдан-жылға жалғасатынына сенімдімін. Бұл турнирде Қазақстан құрамасына аға жасөспірімдер қатарына қосылатын спортшылар қарастырылды. Биыл Азия және әлем чемпионаттары күтілуде.
Бұл турнирдің тарихы 2004 жылы басталады. Александр Мирошниченко–көрнекті кеңестік және қазақстандық спортшы. Ол КСРО-ның үш дүркін чемпионы, сонымен қатар 1988 жылғы Сеулдегі Олимпиада ойындарының қола жүлдегері болды. 1990 жылы Мирошниченко кәсіби боксқа ауысып, Жапония, Бельгия және Германияда өнер көрсетті. Қазақстандық бокстың дамуына зорүлес қосты. Қостанайдың Құрметті азаматы.
Турнирдің спортшылары, төрешілері мен қонақтары облыстық бокс федерациясының президенті Сайлаубек Есжановқа, «Орал және Қорған Айтенов атындағы спорт клубы» ҚБ-ға үлкен алғыстарын білдірді, сондай-ақ спорт басқармасының басшысы Бекболат Байжановқа жарыстарды ұйымдастырғаны, іс-шараны үйлестіргені және түрлі-түсті ашқаны үшін ерекше ризашылықтарын білдірді.
Еске салайық, Александр Викторович Мирошниченко (26.04.1964, Қостанай, Қазақ КСР – 19.05.2003, Қостанай, Қазақстан) – кеңес дәуірінің және Қазақстанның боксшысы, үш дүркін КСРО чемпионы (1986, 1988, 1989), Еуропа чемпионатының екі дүркін жүлдегері (1983, 1989), әлем чемпионатының жүлдегері (1989), ауыр салмақ дәрежесінде Олимпиада ойындарының жүлдегері (1988). КСРО халықаралық дәрежедегі спорт шебері (1986).
Александр Мирошниченко Қостанайда дүниеге келген, құрылыс техникумында оқыған, кейін Қазақ мемлекеттік университетінің экономика факультетін бітірген.
Әуесқой бокстағы мансап жолына келсек, бокстың секциясына оны шешесі алып келді. Валерий Никулиннің жетекшілігімен машықтанған. 16 жасында оқушылардың Бүкілодақтық жарыстарындағы жекпе-жек қорытындысы бойынша оған «КСРО спорт шебері» атағы берілді. 1983 жылы ол Еуропа чемпионатының жүлдегері болды, Әлем кубогында үшінші орынды иеленді. 1986 жылы Мәскеудегі Игі ниет ойындарының күміс медалін жеңіп алды, 1988 жылы Еуропа Кубогын жеңіп алды.
Үш рет: 1986, 1988, 1989 жылдары Мирошниченко Кеңес Одағының чемпионатын, бес рет — Қазақстан чемпионатын жеңіп алды. 1988 жылдың сәуірінде Карлсруэде (ГФР) өткен Интеркубоктың финалында Мирошниченко белгілі канадалық боксшы Леннокс Льюисті жеңді. 1988 жылы Сеулде өткен Олимпиада ойындарында бокстан қола жүлдегер атанды — ширек финалда кореялық Ким Ю Хёндан өтті, ал жартылай финалда американдық Риддик Боудан жеңіліп, оны бірінші раундта нокдаунға жіберді (Мирошниченко 1988 жылдың басында Мәскеуде Боумен кездесті, сол кезде ол төрешілердің шешімі бойынша америкалықты жеңді). Беделді американдық шолушылар Марв Альберт пен Ферди Пачеко Боуға қарсы шайқасқа түсініктеме бере отырып, Мирошниченконың Боуды бірінші раундта үшінші нокдаунға жіберу үшін (одан кейін автоматты түрде техникалық нокаутпен жеңіске жету) және оны канадалық Леннокс Льюис күтіп тұрған финалға шығу үшін бірнеше соққы жеткіліксіз болғанын атап өтті.
1989 жылы Мирошниченко Мәскеуде өткен әлем чемпионатының финалына шығып, кубалық боксшы Роберто Баладодан жеңіліп қалды. Ол сондай-ақ КСРО-АҚШ алты матчының жеңімпазы болып табылады.
Кәсіби мансабы туралы да айта өтейік. 1990 жылы әуесқойлық мансабын аяқтап, кәсіпқойларға көшті. Жапонияның, Германияның, Бельгияның кәсіби рингтерінде өнер көрсетті. Әлемдік рейтингтегі ең жақсы ұстаным: 7-орын. 1993 жылы Александр Мирошниченко Олег Маскаевтың қарсыластарының бірі болды, ол оған өзінің кәсіби мансабында жалғыз жеңіліс жасады. Мирошниченко штабының айтуынша, Александр қолы сынған Маскаевқа қарсы шайқасқа шыққан. Олег Маскаев үшін бұл алғашқы кәсіби жекпе-жек, ал Александр Мирошниченко үшін — соңғы жекпе-жек болды.
Бокстан кейін не істеді? Мирошниченконың бастамасымен Қостанайда облыстық мамандандырылған балалар мен жасөспірімдер бокс мектебі ашылды. 2000-2002 жылдары ол Қостанай облысының бокстан бас жаттықтырушысы болып жұмыс істеді. Оның тікелей қатысуымен Қостанай мемлекеттік университетінің базасында Қазақстандағы жалғыз жекпе-жек және шығыс спорт түрлері кафедрасы құрылды, оны ол 2002 жылдан бастап қайтыс болғанға дейін басқарды.
Александр Мирошниченко 2003 жылы 19 мамырда қонақтан қайтып келе жатып, 9-қабаттан баспалдақ ойығына құлап қаза тапты. Бастапқыда қылмыстық құраушы туралы нұсқа қаралды, алайда тергеу қылмыс құрамын таппады.
2004 жылы Қостанайдың бір көшесіне Александр Мирошниченко есімі берілді.
Виктор Мирошниченко — 1980 жылғы Олимпиада қатысушысы.
Жалпы, бокс — арнайы жұмсақ қолғаппен белгілі бір ереже бойынша жекпе-жек күш сынасатын спорт түрі. Жекпе-жекке шыққан екі ойыншы қарсыласының денесінің белгілі бір жеріне дәл соққы беруді көздейді. Жекпе-жек аумағы 4,9×4,9 м немесе 6,1×6,1 м, жан-жағы 1,3 м биіктікте арқанмен керілген рингте өтеді.
Бокс ойынының әуесқойлық (3 раунд) және кәсіпқойлық (6 — 12 – 15 раунд) ережелері бар.
Бокс ерте Грек елi — Элладамен тығыз байланысты. Аңыздарға сенсек, ол кезеңдегi ең танымал «қолғап иесi» — Тезей болған көрiнедi. Ал Платонның жазуы бойынша, жұдырықтасу өнерiнiң атасы — теңiз құдайы Посейдон мен Мелия есiмдi нимфаның ұлы — Амикус екен. Ерте Грекияда болған бокстың алғашқы белгiлерiн қыш құмыраларда салынған боксшылардың бейнесi де дәлелдейдi.
Ал жақында археолог ғалым, бiздiң жыл санауымыздан 3 мың жыл бұрын салынған шiркеудiң қабырғаларынан бокс қолғабының суретiн де тауып отыр. Бiр қызығы, ол кезеңдерде кубок жеңiлген боксшыларға берiлген көрiнедi. Айталық, соғыс өнерi десе, сақалын кесуге бар Рим императоры Калигула сонау Африкадан қайратты құлдарды сатып әкелiп, көз алдында қоразша төбелестiредi екен. Императордың екi сүйiктi спортшысы болса керек. Бұл Глаукос пен Меланкомас аталатын алыптар дәл қазiргi бокста қолданылатын бiршама соққы түрлерiне негiз салып кеткен екен.
Бокстің алғашқы түрі ежелгі Грекияда ұйымдастырылып (б. з. б. 688 жылы), Олимпиялық ойындар қатарына енген. Ол кезде жекпе-жекке шыққан жігіттер қолдарын жұмсақ терімен немесе дәкемен орап айқасқан. Төбелес екі жігіттің бірі естен танып жығылғанша жалғаса берген.
Алайда, Рим мен Грекияда белгiлi дәрежеде беделдi болған бұл спорт түрi олимпиадалық ойындарға мейлiнше кеш, тек 23-ойында барып қосылған. Олимпиададағы алғашқы ойындар жалаң қолмен жүргiзiлген, кейiн қос қолға белдiктi орауға көшедi. Одан соң көрермендердiң тiлегiмен бұл белбеулерге темiр сақиналар кигiзiле бастайды. Тұңғыш рет чемпион кубогын гректiң Ономастус есiмдi спортшысы иеленедi.
Ал бокс жеңiмпазына арналған алғашқы арнау өлеңiн Пиндар есiмдi ақын жазған екен. Ол олимпиада чемпионы атанған өзiнiң ұлы Диагоросты мадақтап, оған жыр арнайды. Бұл боксшылардың ерлiгi қарсыласының құлағын тiстеген Майк Тайсонның әрекетiндей емес. Мәселен, Эуридиамас есiмдi боксшы ойын үстiнде жағы сынады да, мұны ешкiм көрiп қалмауы үшiн, сынған сүйектi жұтып қойып, төбелестi жалғастыра түседi. Оның ерлiгiн кейiн ақын Элиан мадақтап жазады.
Ал ерте Грекияның ең танымал боксшысының есiмi — Тагенес. Тарихшылар оның 1425 рет шаршы алаңнан жеңiмпаз боп қайтқанын айтады. Тагенес рекордының қаймағы бүгiнге шейiн бұзылмаған.
Алайда Рим империясының бiздiң дәуірімізге дейiнгi I ғасырда құлағанынан кейiн бокстың қалай дамығаны жайлы деректер де сақталмаған. Мiне, осы деректердiң жоқтығынан да ағылшындар боксты өздерiне телiп жүр. Бокс (boxing) ресми аты да Англияда қалыптасқан. Джеймс Фигг алғаш бокс мектебiн ашып, жастарды былғары қолғап өнерiне баулиды. Бокстың алғашқы ережелерi де Фиггтiң отанында пайда болған екен. Бұл ережелерде рингтiң аумағы, раунд ұзақтығы және қолғап салмағы айтылады. 1908 жылы бокс ресми түрде олимпиада бағдарламасына енгiзiлiп, оған тек ағылшындықтар ғана қатысады. Бiрақ бұдан кейiн тағы да бағдарламадан тыс қалады да, 1920 жылдан берi қайта тұрақты түрде өткiзiлiп келедi. 1920 жылы Бокс әуесқойлары дүниежүзілік ассоциациясы (AІBA) құрылды. Дүниежүзілік чемпионат 1974 жылдан өткізіледі.
Бүгiнде әлем бойынша кәсiби боксқа аса көңiл бөлiнiп келедi. Кәсiби бокс алаңында Мұхаммед Әли, Джо Фрейзер, Джордж Формен, ағайынды Спайкстер, Флой Патерсонның есiмдерi ерекше аталады. Олимпиада тарихында боксшылары ең көп алқа тағынған ел — АҚШ. Бiрақ бүгiнде кубалық спортшылар алғы шепте келедi. 1992 жылғы Барселонада өткен олимпиадада кубалық боксшылар 12 алтын алқаның жетеуiн қанжығаға байлап кеткен. Ал 1996 жылы Атланта Олимпиадасында 4 алтын, 3 күмiс медальды жеңiп алды. Олимпиада тарихында екi боксшы ғана 3 мәртеден жеңiмпаз атанған. Олар — венгриялық Л. Папп пен кубалық Т. Стивенсон.
Бокс өнерінің кемелденуі ағылшын цирк өнерінің маманы Джеймс Драутон деген адамның есімімен байланысты.Ол 1743 жылы бокс заңының кодексін жазып шығады осы кезеңнен бастап алғашқы бокс академиясы мен мектептері пайда болған.
1865 жылы «Маркиз Куинсбери ережесі» — деген арнайы еңбек пайда болып онда қазіргі бокс спорты ережесінің ірге тасы қаланды.
Ағылшын драматургі Бернард Шоу — «бокс» — ол-ақыл өнер шапшандық ширақтық тек қара дөрекі күш емес — деп жазыпты.
1904 жылдан бастап бокс олмпиадалық спорт түріне айналды.Ол 1925 жылдан бастап европалық біріншілікке кірсе 1974 жылдан дүниежүзілік біріншілік өтетін болды ол 1979 жылдан бастап жасөспірімдер арасында дүниежүзілік чемпионат өтіп келеді.Қазіргі кезенде халықаралық бокс федерациясының (АИБА) 156 мүшесі бар.
Бокс спортымен айналысушылар 1860 жылға дейін қолғапсыз жұдырықтасса қолғап кию осы жылдан басталған.Ең соңғы қолғапсыз жұдырықтасудан чемпион болған спортшы — Джон Салливан ол қолғап киіп жекпе-жекке шығып алғашқы дүниежүзінің де чемпионы болды.
Ресей тарихында бокс өнерінің дамуы орыс офицері М.Кистердің есімімен байланысты.Ол ұйымдастырған бокс үйірмесі «Кистер алаңы» деп аталынды.Алғашқы боксшылардың жарыс алаңына шығуы 1895 жылы бастау алады.
Ресей тарихындағы халықаралық жарыс 1898 жылдан басталып ол Петербург қаласында ағылшьш боксшысы Л. Мади мен орыс спортшысы Г. Майер арасында өтелді.Алғашқы рет 1913 жылы өткен Ресей біріншілігіне сегіз боксшы қатысса 1916 жылы — 23 адам қатысқан.
Кеңес боксшылары қатысқан алғашқы олимпиада 1952 жыл еді.
Кәсиби бокс өнері — дүние жүзінде ең кең тараған спорт түрі десек қателеспейміз — оның бастауы XIX ғасырдан басталады.
Бүгiнде әлем бойынша кәсiби боксқа аса көңiл бөлiнiп келедi.Қазақстан бойынша жұдырығының өнерiн кәсiп қып жүрген боксшылар санаулы ғана.Олардың алғы шебiнде Василий Жиров Геннадий Головкин Қанат Ислам және Марат Мәзiмбаевтар тұр…
Жекпе-жек қабырғалары ұзындығы 5-тен 6 метрге дейін болатын және 4 қатар канатпен шектелген алаң — рингте өтеді.
Жеңіс көп ұпай еншілеген боксшыға; нокаутпен ұтқанға; қарсыласы пәрменсіз болып жекпе-жекті жалғастыра алмағанда дисквалификацияға ұшырағанда немесе жекпе-жектен бас тартқан жағдайларда беріледі.
Бокста белден төмен желкеден арқадан ұруға баспен ұруға және құлап жатқан қарсыласты ұруға тыйым салынады. Жекпе-жекке — ринг ішіндегі бір төреші сыртындағы 3-5 төреші төрелік жүргізеді.
Жекпе-жек қабырғалары ұзындығы 5-тен 6 метрге дейін болатын және 4 қатар канатпен шектелген алаң — рингте өтеді.
Жеңіс көп ұпай еншілеген боксшыға; нокаутпен ұтқанға; қарсыласы пәрменсіз болып жекпе-жекті жалғастыра алмағанда, дисквалификацияға ұшырағанда немесе жекпе-жектен бас тартқан жағдайларда беріледі.
Бокста белден төмен, желкеден, арқадан ұруға, баспен ұруға және құлап жатқан қарсыласты ұруға тыйым салынады. Жекпе-жекке — ринг ішіндегі бір төреші, сыртындағы 3-5 төреші төрелік жүргізеді.
XIX және XX ғасыр басында салмақ дәрежелерді таптарға бөлу негізі қаланды. Негізгі себеп — ауыр боксшы әрқашан жеңілге қарағанда басымырақ болғандығы. Салмақ дәрежелерді таптарға бөлу АҚШ пен Англияда орын алған.
Қазіргі кезде кәсіпқой бокста 17 түрлі салмақ дәрежесі бар. Әуесқой бокста басқа жүйе істейді, соған сәйкес боксшылар 11 түрлі салмақ дәрежесіне бөлінеді.
Қазақстанда бокстың алғашқы мектебін 20 ғасырдың 30-жылдары Алматыда Шоқыр Бөлтекұлы ашты. Қазақстаннан Олимпия ойындарының, Дүние жүзі, Азия, Еуропа чемпионаттарының, Азия ойындарының 30-ға жуық чемпиондары мен жүлдегерлері шықты. Қазақстаннан шыққан тұңғыш Олимпия чемпионы – Василий Жиров (Атланта, АҚШ, 1996), қазақ жігіттері арасынан шыққан дүние жүзінің алғашқы чемпионы – Болат Жұмаділов (Хьюстон, АҚШ, 1999), Олимпия чемпиондары – Бекзат Саттарханов, Ермахан Ыбрайымов (Сидней, Австралия, 2000), Бақтияр Артаев (Афина, Грекия, 2004), Бақыт Сәрсекбаев (Пекин, Қытай, 2008), Еуропа чемпиондары – Серік Қонақбаев (1979, 1981), Серік Нұрқазов (1983).
Кәсіби бокста Қазақстан бойынша жұдырығының өнерiн кәсiп қып жүрген боксшылар санаулы ғана. Олардың алғы шебiнде Василий Жиров, Геннадий Головкин және Марат Мәзiмбаевтар тұр.
Бұрынғы КСРО мемлекеттерінде бокстың әуесқой түрі кеңес өкіметіметімен бірге дамыған. Азаматтық соғыс кезінде Лениннің бастамасымен «шет ел интервенциясына қарсы күрес жүргізу мақсатында, жалпыға ортақ соғыс амалдарын үйрету» декретіне қол қойылып, бүкіл халықты дене шынықтыруға баулу жұмыстары қарқынды түрде қолға алынған. Коммунисттер партиясының көсбасшысы бұл жұмысқа көп көңіл бөлген. Ленин қарапайым халықты дене шынықтыру жұмыстарына баулу процесін соцалистік қоғам құрудың негізгі амалы деп түсінді. Сөйтіп 1919 жылы П.Никифоров пен В. Самойлов халыққа бокс өнерін үйретуді бастаған. Ал 1920 жылы осындай бірнеше үйірме қосылып, әскери медициналық академия қабырғаларында бокс бөлек дене шынықтыру бөлімі ретінде қалыптасқан. Бокс бөлек дене шынықтыру пәні ретінде оқу бағдарламасына енген. Осылайша, боксшылардың қатары ұлғайып, талас-тартыстар мен жарыстардың саны күн санап өскен. Сол жылы бокс Предолимпиадаға еніп, Петроградта апта сайын «дүйсенбілік бокс кездесулері» ұйымдастырылған. Мәскеу, Ленинград, Самара, Ростов, Харьков, Одесса, Севастополь қалаларында ұйымдастырылған қалааралық жарыстарда былғары қолғап шеберлері бақ сынасып, әрқайсысы бокстың дамуына өз үлестерін қосқан. Алғаш рет Қызыл Армия біріншілігі ұйымдастырылған. 1928-1930 жылдар аралығында бокс Кавказ бен Орталық Азия мемлекеттерінде қарқынды дамыған.
Қазақ жерінде бокстың дамуы өз бастауын өткен ғасырдың 30 жылдарында алған. Бұл шайқас өнерінің даму орталығы ретінде Алматы қаласы танылды. Алматыда алғашқы бокс үйірмесі «Темп» спорттық қоғамдастық негізініде құрылған. Кейін келе ағылшындардың жұдырық шайқасы еліміздің «Динамо», «Спартак», «Медик» пен Қарағандыдағы — «Угольщик» спорттық қоғамдастықтарда өз табынушыларын тапқан.
Ал 1937 жылы қазақ боксының негізін салушы, спорт шебері атағын иемденген Шоқыр Бөлтекұлының бастамасымен Алматыда жеке-топтық біріншілік ұйымдастырылып, аталған жиынға 4 спорт қоғамдастықтан 50 жуық былғары қолғап шеберлері қатысқан. Осы чемпионат бокстың дамуына түрткі болып, еліміздің басқа да өңірлерінде спорттық үйірмелер көптеп бой көтере бастаған. Сұрапыл соғыс та спорттық ортамызға зиян келтірген. Соғыстың алғашқы күндерінен ақ боксшыларымыздың көбісі майданға аттанып, ерлік пен батылдық танытқан. Өкінішке қарай, олардың көбісі шаршы алаңға қайтып келмеді.
Қазақ жеріндегі бокстың дамуы соғыстан кейін қайта жанданды. Жұдырық шайқасындағы негізгі даму бағыты 1946 жылы басталып, ҚазССР мен Орталық Азия мемлекеттерінде түрлі біріншіліктер мен жарыстар көптеп ұйымдастырылған. Бокс Қазақстанның көптеген қалаларында дами бастаған. Ш. Бөлтекұлы, Г. Кирнштейн, М. Хайрутдинов, Д. Муллаев А. Инфланда тағы да басқа спорт шеберлері мен жаттықтырушылар аянбай еңбек етіп, қазақ боксының негізін қалауына үлес қосқан. 1947 жылы алғаш рет КСРО-ның жеке-топтық біріншілігі ұйымдастырылып, аталған шараға бүкіл Кеңес Одағының құрамына енген мемлекеттерден келген спортшылар қолғап түйістірген. Бұл чемпионатқа біздің де саңлақтар аттанған болатын. Жарыс төрт салмақ дәреже бойынша ұйымдастырылып, чемпионаттың қорытындысы бойынша алматылық Махмут Омаров 51 келіге дейінгі дәрежеде қола медальға қол жеткізген. Геннадий Рожков (63,4 кг) 1953 жылы ұйымдастырылған КСРО чемпионатының финалисті атанып, Бухарестте өткен халықаралық студенттік ойындарында қола медальді қоржынына салған. Осылайша, Геннадий Рожков шет елде өнер көрсеткен алғашқы қазақстандық боксшысы атанды.
Ұзақ уақыт бойы қазақ боксшылары КСРО біріншіліктерінде үздік нәтиже көрсете алмай, күміс пен қола алқаларын қанағат тұтқан болатын. Көп күткен алтын қазақ жеріне де бұйырды. 1959 жылы алматылық Анатолий Кадетов (81 кг дейін) КСРО чемпионы атанып, жеңіс тұғырына көтерілген. 1992 жылға дейінгі КСРО мен ТМД чемпионаттарында Қазақстанның боксшылары 167 медаль еншілеген (36 алтын, 44 күміс пен 77 қола). Бұл 17 федерациясы бар бүкілодақтастықтағы бесінші нәтиже. Әлемнің алты чемпионатына қатысқан қазақ боксшылары қоржындарына екі алтын, екі күміс медаль салған. Олимпиада ойындарында біздің боксшылар ортақ қоржынға бір қола мен үш күміс медаль салған. КСРО бокс тарихындағы мына саңлақтардың есімдері жадымызда мәңгі сақталады. Атап айтқанда, Валерий Рачков – 1978 жылдың әлем чемпионы, Игорь Ружников – 1989 жылдың Еуропа мен әлем чемпионы, Серік Қонақбаев – Еуропаның екі дүркін чемпионы, әлем Кубогі иегері мен 1980 жылы Мәскеуде өткен Олимпиада ойындарының финалисті. Осы спортшылар КСРО-ға еңбегі сіңген спорт шебері мен тағы басқа жоғары атақтарға ие. 1989 жылғы әлем чемпионатының финалисті Александр Мирошниченко 1988 жылы Сеулде өткен Олимпиада ойындарында КСРО қоржынына соңғы қола медальді салған болатын.
Өткен ғасырдың 90-жылдарында Кеңес үкіметі құлдыраған болатын. КСРО құрамына енген мемлекеттер тәуелсіздіктерін алып, жаңа саясат пен жаңа боксшыларға бейімделу керек еді. Осылайша 1992 жылы Қазақстан Республикасының әуесқой бокс Федерациясы АИБА-ға мүше ретінде еніп, Азия құрлығындағы әуесқой ассоциациясының толыққанды мүшесіне айналған. Тәуелсіз мемлекет ретінде Қазақстан Республикасы алғаш рет 1996 жылы Атлантада өткен Олимпиада ойындарына қатысқан болатын. Жарыстың қорытындысы бойынша біздің саңлақтар бір алтын, бір күміс, екі қола медаль еншіледі. Бейресми топтық сынақта біздің команда үшінші орынды еншілеп, Америка мен Куба мемлекеттеріне қарағанда босаңдық танытты. 1996 жылғы ойындарда Василий Жиров бұрын-соңды болмаған нәтиже көрсетіп, Олимпиада чемпионы атанып қана қоймай, құрметті сый — Вал Баркер Кубогін жеңіп алды. Олимпиада ойындарының тарихында бұл сыйлыққа тек 8 спортшы ғана қол жеткізген болатын. 1996 жылғы Олимпиада ойындарында Болат Жұмаділов күміс, Болат Ниязымбетов пен Ермахан Ыбырайымов қола медаль еншілеген.
«ANYQ.KZ»-ақпарат.
