Түркістан облысында тұт ағашын отырғызу арқылы жібек мата өндіріледі. Облыс әкімі Дархан Сатыбалды көшет егіп, жібек құртынан мата шығару ісіне машықтанған өзбекстандық кәсіпкерлермен кездесті. Олар Жетісай, Мақтаарал аудандарында 200 гектар жерге көшет отырғызбақ. Әр гектардан 50 тоннаға дейін жапырақ өндіріледі. Жапырағын жылына төрт рет жинақтауға болатын тұттың «Мархабат» сортын егуге кіріспек.
«Узбекипаксаноат» қауымдастығының Төрағасы Олимжон Джумаев бастаған Өзбекстан делегациясымен кездесуде Түркістан облысының әкімі Дархан Сатыбалды облыс әкімдігі жаңа бастамаларға және тәжірибе алмасуға толықтай қолдау көрсетуге дайын екенін жеткізді. Өңірдің инвестициялық әлеуеті, инвесторларға көрсетілетін қолдау мен ұсынылатын жеңілдіктер туралы сөз қозғалды.
– Сауда-экономикалық және мәдени-гуманитарлық қатынастарды дамыту тұрғысынан Өзбекстан – Түркістан облысының маңызды және сенімді әріптестерінің бірі. Өзара ынтымақтастықтың арқасында тауар айналымы артып келеді. Облыста жібек шаруашылығы саласын дамытудың жоғары әлеуеті байқалады. Бұған өңірдің климаты да қолайлы, – деді Д.Сатыбалды.
Табиғаты қолайлы оңтүстікте 1 гектар жерге егілген тұт ағашынан 1 млн. теңгеге дейін таза табыс табуға мүмкіндік мол. Оған қоса жібек құртын өсіріп, өнім өндіретін болса, тағы 1 млн. тенге пайда көруге болады. Ал өнімді Шығыс Еуропаға, Оңтүстік Кореяға және Қытайға сатуға болады. Өйткені мұндай тауарға аталған елдерде сұраныс өте жоғары.
Инвестициялық жобаларды іске асыру үшін Түркістан өңірінің индустриалдық аймақтары және «Тurkistan» арнайы экономикалық аймағы сияқты инвестициялық алаңдары бар, олар өз қатысушыларына түрлі салықтық жеңілдіктер мен преференциялар береді. Сонымен қатар «TURAN» арнайы экономикалық аймағында кәсіпорындардың қызмет түрлеріне шектеулер жоқ.
Тарқатып айтсақ. Жібек – жібек құртының пілләсынан өндіріліп, тоқыма-мата өнеркәсібінде пайдаланылатын табиғи талшық. Кейде сондай талшықтан тоқылған матаны да жібек деп атайды. Жібек құрты қуыршаққа айналар алдында арнаулы бездері бөлетін жібек жіпше – піллә түзеді.
Өндірістік жібек, негізінен, тұт ағашының қолдан өсірілетін (асыранды) құртынан және жабайы емен құртынан алынады. Асыранды жібек құрты барлық жібектің 90%-ын береді. Көп еңбек қажет ететіндіктен, жібек ең қымбат саналады. Сондықтан қазір жасанды жібек өндірісі жолға қойылған. Жалғыз пілләдан алынған талшық тым жіңішке болатындықтан, тікелей өндірісте қолданылмай, тек жібек қасиетін зерттеу үшін пайдаланылады. Жібектің механикалық қасиеттері жоғары, әрі жақсы диэлектрик, 120 – 130°С ыстыққа төтеп береді, тек 160 – 170°С-та ғана ыдырай бастайды.
Табиғи жібек талшықтарынан тоқылған маталарды адамдар ерте замандарда-ақ жоғары бағалаған. Қытайдан шығарылатын жібек маталар Ұлы Жібек жолы арқылы дүние жүзінің басқа аймақтарына таралып, саудагерлерге мол табыс әкелген. Жібек құрты қазір тек Түркістан, Жамбыл облыстарының кейбір аудандарында, Қытай, Жапония, Үндістан және т.б. елдерде өсіріледі.
Жібек құртын өсіру – ауыл шаруашылығының табиғи жібек талшығын өндіруге мамандандырылған саласы. Қазақстанда тұт жібек көбелегі, ал басқа елдерде емен жібек көбелегі, т.б. өсіріледі. Жібек құртын өсірудегі өндірістік процестер: жібек көбелегінің жұлдызқұрты қоректенетін тұт ағашын өсіру, жібек көбелегінің жұмыртқаларын өндіру, инкубациялау, жұлдызқұрттарды қоректендіру, пілләні өңдеу. Инкубацияны 150 – 200 қорапқа есептелген (1 қорапта 29 г жұмыртқа болады, одан 58 – 60 кг піллә алынады) инкубаторда жүргізеді. Жұлдызқұрттарды арнайы жайда кесілген жапырақтармен және өркендермен қоректендіреді. Қоректендіру 35 тәулікке (кейбір шаруашылықтарда 22 – 25 тәулікке) созылады. 1 келі піллә алу үшін 17 – 18 келі жапырақ жұмсалады. Піллә түзер алдында жібек көбелегін қоректендіруді тоқтатады.
Жұмыртқалардың шығуы көбінесе көктемде болады және олар шыққан жерінде болады. Бұл өте жылдам инкубация, сондықтан ешқандай араласу қажет емес. Қоршаған ортаның температурасына байланысты олар ерте ме, кеш пе шыға алады. Егер температура жоғары болса, олар наурыз айында шыға алады. Олардың шығуы жапырақтардың болуымен сәйкес келуі маңызды. Бұл личинкалар өсу үшін жапырақтармен қоректенуі үшін қажет.
Көптеген адамдар жұмыртқаны тоңазытқышта сақтаса да, бұл жақсы нұсқа емес. Кеуіп кетуден басқа, құрттар әлсіз туады. Бұл штрихтауды бақылау үшін жасалады, бірақ табиғаттың өздігінен жұмыс жасауына жол берген дұрыс.
Құрттар шыққаннан кейін оларды тамақтандыруға кірісу керек. Ақ тұттың жапырақтарын пайдаланып, оларды біртіндеп жеуге қоюға болады. Жапырақтың мөлшерінен асып кетудің қажеті жоқ, өйткені олар көп жемейді. Әр қорап көмірге екі-үш тұт жапырағы жеткілікті. Қорапты күн немесе құстар немесе құмырсқалар сияқты жәндіктерді жейтін жануарлардан алыс орналастыру керек. Осылайша біз оларды қорғайтын боламыз. Картон қорапшасын да ламинаттамаңыз, олардың тыныс алуына мүмкіндік беруіңіз керек.
Дернәсілдер жұмыртқадан бөлініп, қалған бірнеше жібек жіптерін сындыруы керек. Личинкаларды таза қорапқа көшірудің амалы тұт жапырағын жұмыртқа қалдықтарының үстіне қою керек, сонда олар жатып, жей алады. Осылайша сіз личинкаларға толы жапырақтарды таба аласыз және оларды таза қорапқа оңай жеткізе аласыз.
Бұл жәндіктерге күтім жасаудың кілті — оларды семіру. Алдымен бір қорапқа бірнеше парақ жеткілікті болғанымен, кейінірек сізге көп нәрсе қажет болады. Бұл құрттар өте тойымсыз және тамақтануды тоқтатпайды. Олар неғұрлым көбірек тамақтанып жатса, олар дөңгелене түседі.
Егер құрттар тез өсіп кетпесе және осы жәндіктердің әдеттегі дөңгелек пішінін алса, себебі сіз оларға қажеттіліктен аз тамақ беріп жатырсыз. Оларды майға айналдыру үшін, алдыңғы күннен құрғаған жапырақтарды басқа балғындарға ауыстыру өте жақсы. Бұл оларды көбірек жеуге талпындыру үшін оларды жағымды етіп көрсетеді.
Олар жас және жаңа туған кезде олар аз тамақтануға бейім. Сонымен қатар, жапырақтары жаңа және жұмсақ болмаса, олар аз жейді және баяу дамиды. Ескі жапырақтарды бактериялар немесе саңырауқұлақтар пайда болмауы үшін ауыстыру маңызды. Біз әрқашан қорапты мүмкіндігінше таза ұстауымыз керек.
Жібек құрттары өсіп келе жатқанда әр түрлі сатылардан өтеді. Қалыпты нәрсе — олар әртүрлі кезеңдерден өтіп, ересек кезеңге жеткенге дейін. Біріншіден, олардың күні бойы қалай шайқалатынын және тамақтануды тоқтатпайтынын көру. Екінші фаза кенеттен, олар белсенділіктерін тоқтатады, тамақтануды тоқтатады және ұйықтайды.
Осы фаза басталған кезде оларды ұйықтайтын құрттар деп атайды. Олар балқып жатқанда, олар қайтадан тамақтана бастайды. Бұл жолы оның аузында қоңыр дақ барын және оның сәл үлкен екенін көруге болады. Бұл оларға көбірек жапырақ жеуге және жылдам өсуге көмектеседі. Олардың тамақты тоқтатуының себебі — ескі аузы ажырамайынша, олар тамақтана алмайды.
Жаңа балқыма аяқталғаннан кейін, олар өмірлік циклын мүмкіндігінше қысқартуға тырысу үшін қайтадан тез тамақтануды бастайды. Табиғатта олар сәттілікке кепілдік беру үшін мүмкіндігінше жылдам болуы керек екенін ұмыта алмаймыз.
Жібек құрттарының соңғы кезеңі — көбелектер. Ересек болған кезде олар ішектерін босатады және көлемін жоғалтады. Бұл олардың қараңғылауының себебі. Ауыз енді қылқалам кескіш емес және дөңгелектегі ауызға айналады. Олар метаморфозға ұшырағанға дейін 22 күн болатын жібек пилласын тоқып жатыр.
Күйе аузы тоқырап, қоректене алмайды. Сіз личинка болған кезде жинай алған майдың барлық қорларын сақтауыңыз керек. Энергия қоры жұмыртқа жұмыртқалағанша тіршілік ету және жұптасу үшін қолданылады.
Жұптасу арқасында болады әйелдердің феромондарын босату кезінде еркектерде болатын реакциялар. Осы феромондарды анықтаған кезде олар есінен адасады және бірден ұрпақ жалғастырғысы келеді. Әрбір күйе жұбайын іздейді және жұптасады.
Көбелектер арасында жыныстық диморфизм бар, сондықтан еркектерді әйелдерден жақсы ажыратуға болады. Жұптасқаннан кейін олар картон қораптың қабырғаларына жүздеген жұмыртқалар қояды. Жұмыртқалар сары болып көрінеді, ал аналық құрсақ қуысын жұмыртқа өндіретін құбыр қапшығына ұқсайтындай етіп айналдыруы керек. Олардың жас кезінде көп тамақтануының себебі — жұптасуға және жұмыртқа салуға жеткілікті энергия жинай білу, өйткені олар көбелек болғаннан кейін тамақтана алмайды.
Бірнеше күнде құнарлы жұмыртқалар сұрға айналады және олар келесі көктемге дейін бұзылмайды, олар қайтадан шығады және өмірлік цикл қайтадан басталады.
«ANYQ.KZ»-ақпарат.
