Келес ауданының әкімі Жәнібек Ағыбаев шалғай ауылдарға барып, ондағы жұмыстармен танысты. Аудан орталығынан 90 шақырым қашықтықта орналасқан Жамбыл ауылдық округіне қарасты Байғабыл елді мекенінде болып, жайылым, жер мәселесі бойынша жергілікті тұрғындардың мәселесін тыңдады.
Келес ауданының барлық жер көлемі 345129 гектарды құрайды. Барлық ауыл шаруашылығы алқаптарының жиынтығы 236049 гектар, оның ішінде егістік жерлер 23906 гектар, оның ішінде суармалы егістік 20765 гектар, көпжылдық екпе ағаштары 374 гектар, тыңайған жер 2882 гектар, шабындық жерлер жоқ, жайылымдық 208499 гектар, өзгеде жерлер 388 гектар.
Жер санаттары бойынша:
ауыл шаруашылық мақсаттары бойынша пайдаланатын жерлер 236049 гектар;
елді мекендердің жерлері 63759 гектар;
өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс және ауыл шаруашылық емес басқа мақсаттарда пайдаланатын жерлер 1624 гектар;
ерекше қорғаудағы табиғи аумақтардың жерлері 2906 гектар;
су қорының жерлері 952 гектар;
босалқы жерлер 39839 гектар;
Әкімшілік-аумақтық бөлініс бойынша Келес ауданында 11 ауылдық округ, 1 ауыл, 83 ауылдық елдімекен орналасқан.
Ауданның жері негізінен төбелі, қырқалы жазықты келеді. Жер қойнауында құм, саз балшығы және шипалы минералды сулары бар. Ауданның Оңтүстік-шығысынан Келес, Құркелес өзендері ағып өтеді. Аудан жерінің басым бөлігі төбелер мен жазықтықтардан құралған. Біртіндеп батысқа және оңтүстік- батысқа қарай теңіз деңгейінен 240-400 метрге дейін төмендейді. Шығысында бұл төбелер 600-800 метрге дейін көтеріледі.
Келес ауданының климаты континенттік, қысы жұмсақ, жазы ыстық, қуаң. Атмосфералық жауын-шашындардың орташа жылдық мөлшері 80-300 мм-ге дейін жетеді. Жауын-шашынның көбі көктем айларына тиесілі. Ауаның жылдық температурасы қаңтарда 2-3 С, шілдеде +34+38 С болады. Кейде құмды шөлді аймақтарда +40+45 С дейін барады.
Аудан аумағы табиғи ауа райына байланысты шөлейтті және тауалды аймағында орналасқан. Аймақта егін шаруашылығында бидай, қырықжапырақ, қызылша, шалқан, сарымсақ, қартоп, сәбіз, пияз және бау-бақша, жүзім өсіру өркендесе, сонымен қатар динамикалық түрде жылыжай шаруашылықтары дамыған.
Ауданның су қоры жер беті мен жер асты суларынан тұрады. Келес ауданы аумағындағы су жүйелерінің жалпы саны 147 дана, ұзындығы 641,3 шақырым, су қорғау белдеуі 834,75 га, қашыртқылар 144 бірлік, ұзындығы 393,6 шақырым, су қорғау белдеуі 593,6 га. Ағын су жүйелері арқылы аудандағы суармалы жерлер ағын сумен қамтамасыз етіледі. Келес ауданы арқылы Келес және Құркелес өзендері ағып өтеді.
Келес өзені ұзындығы 241 шақырым, оның ішінде аудан аумағынан 55 шақырымы өтеді. Қаржантаудың батыс беткейімен Қазығұрт тауынан бастау алады да, Шардара су бөгеніне келіп құяды. Келес өзеніне 10 шақты су тармақтары құяды. Өзенге іргелес орналасқан ауылдық округтерінің саны 6, бөгеттердің жалпы саны 6. Келес өзені арқылы 30 мың гектар егістік жер суландырылады.
Құркелес өзені ұзындығы 95 шақырым, оның ішінде аудан аумағынан 83 шақырымы өтеді. Сарыағаш ауданы Құркелес ауылдық округі аумағынан бастау алады да, Тегісшіл ауылдық округі, Келес ауданы аумағынан Біртілек, Ошақты, және Бірлік ауылдық округтерін қиып өтіп Сырдария өзеніне құяды. Құркелес өзеніне 8 шақты су тармақтары құяды. Өзенге іргелес орналасқан ауылдық округтерінің саны 5. Құркелес өзені арқылы 18 мың гектар егістік жер суландырылады.
Егін шаруашылығы Келес және Құркелес өзендері аңғарларында және өзендер арасындағы жазықты суайырықта жақсы дамыған. Сондай-ақ аудан аумағында Шошым, Ошақты, Бесабдал, Оймауыт, Боз су, Ащысай сияқты ірі каналдар және Ақылбексай су қоймасы бар. Осы каналдар арқылы егістік жерлер сумен қамтылады.
Барлық ауыл шаруашылығына жарамды жерінің аумағы 236049 гектар. Оның ішінде егістік жерлер 23906 гектар, оның ішінде суармалы егістік 20765 гектар, көпжылдық екпе ағаштары 374 гектар, тыңайған жер 2882 гектар, шабындық жерлер жоқ, жайылымдық 208499 гектар, өзгеде жерлер 388 гектар.
Келес ауданы бойынша ірі қара 63959, қой-ешкі 369724, жылқы 22254, түйе 322 басқа жетті.
Жұртшылық шаруашылық малдарына қызмет көрсететін ветеринариялық-санитарлық объектілер: ветеринариялық станциялар — 11, ұсақ малдарды шомылдыру орындары — 21, жасанды ұрықтандыру пунктері — 7, биотермиялық шұңқырлар саны – 977
Келес ауданында жалпы жайылымдық жерлер 208499 гектарды құрайды, Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің 2015 жылдың 14 сәуірдегі № 3-3/332 «Жайылымның жалпы алаңы жүктемесінің, шекті рұқсат етілетін нормасын бекіту туралы» бұйрығына сәйкес, мал басына шаққандағы жайылымды есептей келе барлығы 165670,2 гектар жайылым жер учаскесі қажет екендігі анықталды.
Аудан бойынша барлығы 456259 бас (63959 ірі қара, 22254 жылқы, 369724 уақ мал, 322 түйе) көлемі 288082 гектар жайылымды пайдаланады, осы көрсетілген малдардың ішінде барлығы 42297 бас (11894 ірі қара, 3575 жылқы,26828 уақ мал) мал бір орында, қоралық жағдайда ұсталып, бордақыланады.
Жоғарыда көрсетілгендердің негізінде Келес ауданында жалпы 414284 бас малға көлемі – 165670,2 гектар жайылым жер жеткіліксіз екендігі анықталды.
Келес ауданындағы жайылымдық жердің жеткіліксіздігін шешу үшін, жайылымдық жерлерге түсетін жүктемені азайтып, күзгі егіндік жиналған соң босаған егістік алқаптарға жаю, мал өсіруді жайылымдық -қоралық жүйеден жайылымды қажет етпейтін мал өсіру жүйесіне (қорада ұстап бағу, бордақылау) ауыстыру қажет.
Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің 2015 жылдың 14 сәуірдегі № 3-3/332 «Жайылымның жалпы алаңы жүктемесінің, шекті рұқсат етілетін нормасын бекіту туралы» бұйрығында мал басына белгіленген жайылымның шекті мөлшерін тұрғылықты жерге байланысты қайта есептеу ұсынылады.
Сонымен қатар, аудан басшысы Жәнібек Есенұлы шегірткеге қарсы жүргізіліп жатқан залалсыздандыру жұмыстарымен танысып, жұмысты ширатуға тапсырма жүктеді.
— Шегірткелердің таралу ошағын толық анықтап, жерді химиялық өңдеу жұмыстарын тездетіп аяқтау қажет. Марокко шегірткесіне қарсы күресте бір сәт босаңсуға болмайды. Бұл зиянкестің зардабын жергілікті шаруалар тартпауы қажет, — деді Жәнібек Ағыбаев.
Айта кетейік, Түркістан облысының әкімі Дархан Сатыбалдының тапсырмасымен өңірде көктемгі дала жұмыстары, диқандарға қолдау көрсету шаралары, Марокко шегірткесіне қарсы күрес күшейтілді.Келес ауданында шегіртке зиянкестерінің ошақтарын анықтау және оларды жоюға тиісті іс-шараларды ұйымдастыру жөніндегі штаб құрылған. Келес ауданы бойынша 1 770 гектар алқаптың 1 575 гектары 2 жер үсті желдеткіш бүріккіштерімен өңделуде.
Түркістан облысындағы 10 ауданда шегірткемен күрес шаралары жүргізіледі. Бұл туралы Агроөнеркәсіптік кешендегі мемлекеттік инспекция комитеті Түркістан облыстық аумақтық инспекциясының басшысы Ибрагим Бегасилов мәлімдеді.
Түркістан облысында аса қауіпті үйірлі шегірткелерге қарсы химиялық өңдеу жұмыстары мен фитосанитариялық іс-шаралар биыл 10 ауданның аумағында жүзеге асады. Атап айтар болсақ, Сарыағаш, Келес, Арыс, Бәйдібек, Төле би, Қазығұрт аудандарында «Марокко» атты үйірлі шегірткелермен күрес жүргізілмек.
Ал, Созақ ауданына азиялық шегірткеден қауіп бар. Аталған фитосанитариялық іс-шаралардың тиімді жүргізілуін бақылау және үйлестіру мақсатында инспекция тарапынан 40 мемлекеттік инспекторлар мен 19 қызметтік автокөліктер жұмылдырылып отыр.
«Жергілікті шаруа қожалық иелері сала мамандарына шегірткенің табылғандығы туралы ақпарат берсе болды, бірден дәрілеу жұмыстарын жүргізеді. Шегірткелер көк дақылдың барлығына зиян келтіреді. Әсіресе, үйірлі шегірткелер өсіп тұрған жасыл желекті 100 пайызға дейін жарамсыз етіп тастайды» — дейді Ибрагим Бегасилов.
Химиялық өңдеу жұмыстары алғашқы болып Сарыағаш ауданының Дарбаза ауылдық округінен басталды. Мұндағы экономикалық зиянды шегінен асқан 10280 гектар алқаптың 9240 гектарында химиялық өңдеу жұмыстары жүргізілді.
Арыс қаласында экономикалық зиянды шегінен асқан 3890 гектар алқаптың 3645 гектары өңделіп, 5 жер үсті желдеткіш бүріккіштері жұмыс істеуде.
Келес ауданында да бұл бағытағы жұмыстар жоспарлы түрде іске асуда. Өңірдегі 1770 гектар алқаптың 1575 гектары 2 жер үсті желдеткіш бүріккіштерімен өңделіп жатыр.
Сауран ауданы бойынша 610 гектардың 260 гектарында химиялық өңдеу жұмыстары жүргізілді.
Жалпы, Түркістан облысы бойынша аса қауіпті Марокко шегірткесіне қарсы химиялық өңдеу жұмыстары 67 240 гектар жерге жоспарланған. Оның ішінде 59050 гектары жер үсті желдеткіш бүріккіштерімен, ал 8240 гектары әуемен жүргізіледі.
Түркістан облысындағы 53 ауылдық округте Марокко шегірткесіне қарсы күрес жүргізіліп жатыр. ҚР АШМ агроөнеркәсіп кешеніндегі мемлекеттік инспекция комитетінің Түркістан облыстық аумақтық инспекциясының басшысы Ибрагим Бегасилов мәлімдеді.
Спикердің сөзінше, өңірде шегірткеге қарсы күрес шаралары жоспарға сай атқарылып жатыр.
Бұл ретте бір күнде 3500-4000 гектар алқапта химиялық өңдеу жұмысы жүргізіліп жатыр.
Оған 26 жерүсті бүріккіш техникасы мен 1 АН-2 жеңіл ұшағы жұмылдырылған.
«Түркістан облысында аса қауіпті марокко шегірткесіне қарсы жүргізілетін химиялық өңдеу жұмысы 8 сәуір күні басталды. Жоспарланған 705 000 гектар алқаптың 570 000 гектарында зерттеу, анықтау жұмысы жүргізілді. Марокко шегірткесінің қоныстанған аумағы 90 мың гектарды құрап отыр. Оның 48000 гектарында экономикалық зиянды шегінен асқаны анықталып, 41000 гектар алқапқа химиялық өңдеу жұмыстары жүргізілді», — деді Ибрагим Бегасилов.
Биыл аса қауіпті үйірлі шегірткелерге қарсы химиялық өңдеу жұмыстары мен фитосанитариялық іс-шаралар 10 ауданның 53 ауылдық округінде жүргізіліп жатыр.
Облыс бойынша марокко шегірткесі көп тараған аймақтар ретінде белгіленген Сарыағаш ауданында 24 000 гектар, Арыс қаласында 11 000 гектар өңделген.
Өңірдегі шегірткеге қарсы күрес жұмыстарын толықтай аяқтауға әлі 10 күндей уақыт бар. Бұл ретте шегірткеге қарсы күрес күшейтілген.
Алдағы уақытта марокко шегірткесіне қарсы барлығы 67 290 га алқапта, оның ішінде 59 050 га жерүсті желдеткіш бүріккіш техникамен, 8240 га әуемен химиялық өңдеу жұмысы жүргізілмек.
Шегіртке — қысқа мұрттылар отряд тармағына жататын үйірлі шегірткелердің бір тобы. Қысқа мұрттылардың ең маңызды тұқымдасының бірі — нағыз шегірткелер; және де шегіртке тікқанаттылар отрядына жатады. Өзінің жақын туыстары қара шегіртке мен көк шегірткеден айырмашылығы – денесінің ұзындығының жартысындай болатын қысқа мұртшасы. Қазақстан ландшафтасының әртүрлі және жерінің кең байтақ болуына байланысты, шегірткенің 271 түрі кездеседі. Шегірткелерді үйірлі және саяқ шегірткелер деп бөледі. Үйірлі түрлерінің (ұшпа, шөл, қызылшегіртке және т.б) саяқ шегірткелерден айырмашылығы – жаппай көбею кезінде үлкен топтар құрып, бірнеше жүздеген, мыңдаған гектар жерді басып, бір күн ішінде бірнеше ондаған километр жерге орын ауыстырады. Мысалы, шөл шегірткесінің үйірі 2400-км –ден астам ашық теңіз үстінен ұшып өтіп, солтүстік – батыс Африкадан Британ аралдарына жеткен. Қазақстандағы зиянкес азия шегірткесі ұзақ қашықтықтарға ұша алмайды. Дегенмен ересектері бір күнде 80-120 км қашықтыққа ұша алады. Бұл түрдің тұрғылықты мекендері – Сырдария өзенінің сағасы мен Балқаш, Алакөл, Зайсан көлдерінің жағалауларындағы сазды жерлердің қалың қамыстары. Жаздың екінші жартысында жұмыртқа салады, дернәсілдері майдың соңында шығады, 35-40 күннен кейін қанаттанады. Азия шегірткесінің әрқайсысы өз өмірінде 300 г көк жем жейді, ал бір аналықтың ұрпақтары бір жазда екі қойға жететін жемді жейді. Негізгі қорегі қамыс болғанына қарамай, үйір 1-2 сағат ішінде мыңдаған астық алқабын жоқ қылып жібереді, сонымен қатар капуста, қарбыз, күнбағыс және тағы басқа қоректеніп, біршама зиян келтіреді.
Шырылдауық шегірткелер, көк шегірткелер және кәдімгі обыр шегірткелер бір-бірімен туыстас болып келеді. Әсіресе, обыр шегіртке мен көк шегірткелер бір-біріне өте ұқсас. Бұл жәндіктердің барлығының денелері ұзындау, ал артқы аяқтары секіруге ыңғайлы болып келеді. Аталған жәндіктер қанаттарының көмегімен дыбыс шығара алады.
«ANYQ.KZ»-ақпарат.
